نویسنده: اعظم شکیب نیا
منبع: یازدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
خانواده جامعه ای کوچک و در عین حال، اولین و مهم ترین نهاد برای رشد و پرورش کودک محسوب می شود. در این نهاد رفتار هر عضو خانواده بر رفتار دیگر اعضا تاثیر می گذارد و یک نظام پویا را تشکیل می دهد. نظام خانواده با رویداد های تازه، از جمله ورود یک فرزند و مسایل مربوط به تحول او تغییر پیدا کرده و به مرور سازگار میشود. اما گاهی این فرایند کارآمد و گاهی ناکارآمد است و این مسأله اهمیت آگاهی والدین را گوشزد می کند.
بنابراین، مسئولان تعلیم و تربیت، از راه های متعدد سعی دارند، والدین و مربیان را با ویژگی های رشد و تحول کودکان آشنا کنند تا آنان بتوانند جهت تامین نیازهای کودکان شرایط مناسبی را فراهم کنند.
یکی از اصول مهم در رشد و تحول کودکان، شیوه های فرزند پروری است. پرورش و تربیت کودکان با آسیب بینایی، چالش های ویژه ای در زمینه ارتباط و آموزش، برای والدین و اعضای خانواده به همراه دارد و والدین در امر آموزش و پرورش کودک به آموزش های تخصصی نیاز دارند تا بتوانند به عنوان نخستین مربیان کودک، فرایند تحول بهنجار را در کودک خود فراهم کرده و او را در کسب مهارت ها یاری دهند.
همه کودکان، مراحل رشد و تحول را طی می کنند و به اصطلاح با الگوی تحول بهنجار پیش می روند. گروهی معتقدند کودکان با آسیب بینایی، در مقایسه با کودکان بینا، در کسب مهارت ها تاخیر دارند، ولی بررسی ها نشان داده که همیشه چنین نیست و در تحول مهارت ها میان کودکان با آسیب بینایی و کودکان بینا تفاوتی مشاهده نشده است. برخی از پژوهش ها حاکی از این است که ترتیب و توالی کسب مهارت ها در کودکان با آسیب بینایی متفاوت است یعنی گاهی برخی از مهارت ها را زودتر از کودکان بینا کسب می کنند. به عنوان مثال کودکان نابینا بیان اولین کلمه یا بیان جمله دو کلمه ای را زودتر از کودکان بینا شروع می کنند. همچنین یادآوری اتفاق های گذشته و خواندن شعر در کودکان با آسیب بینایی سریع تر انجام می گیرد. این بدان معنی نیست که تحول کودکان نابینا سریع تر است، بلکه این امر بدان معنی است که کودکان با آسیب بینایی دنیا را متفاوت از کودکان بینا تجربه می کنند.
برای درک این مفهوم لازم است که تحول کودکان را در 5 محور مدنظر قرار دهیم: 1- تحول مهارت های شناختی 2- تحول مهارت های زبان 3- تحول مهارت های اجتماعی- هیجانی 4- تحول مهارت های حرکتی (مهارت های حرکتی درشت و مهارت های حرکتی ظریف) 5- تحول مهارت های خودیاری( مهارت های غذا خوردن، لباس پوشیدن، بهداشت فردی و استفاده از توالت).
این 5 محور از تولد تا 5 سالگی از اهمیت خاصی برخوردار است و در صورتی که خانواده آگاهی لازم در این زمینه داشته باشد می تواند علاوه بر رفع چالش های پیش رو، فرزند خود را برای ورود به مدرسه و اجتماع آماده سازد.
عوامل هدایت کننده در مسیر تحول بهنجار کودکان با آسیب بینایی متخصصان و مراکز و سازمان های یاری رسان هستند. متخصصانی مانند چشم پزشکان متخصص، بینایی سنج های متخصص، مربی جهت یابی و حرکت، کاردرمانگر، مددکار اجتماعی، روانشناس و مشاور، مشاور توانبخشی حرفه ای، بازپروری کودکان با آسیب بینایی را برعهده دارند.
همچنین مطالعه برخی از کتاب های تخصصی میتواند به آگاهی والدین و والدگری موثر کمک کننده باشد.
کتاب راهنمای فرزندپروری برای والدین، مشاوران و مربیان کودکان با آسیب بینایی که به قلم نگارنده متن حاضر و از طرف سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور به چاپ رسیده است، شامل 51 سؤال است که پاسخ هر سؤال، با طرح مباحث و مفاهیم کلیدی مربوط به آن، مخاطب را با فرایند و چگونگی مهارت ها و فعالیت های مربوط به هر مرحله،آشنا می کند تا فضایی برای پرورش مهارت ها و درونی سازی ارزش ها به وجود آید.
امید است دانستنی ها و اطلاعات کتاب، به عنوان بستری برای نیل به اهداف اصلی و منبعی برای افزایش مهارت های علمی و عملی در نظر گرفته شود. این توجه بی شک بر دیدگاه والدین و انتظاراتی که از کودک با آسیب بینایی دارند تاثیر مثبت خواهد داشت.
نسخه فیزیکی کتاب را میتوانید از کارشناسی مشاوره ادارات آموزش و پرورش استان ها تهیه کنید یا از طریق آدرس تلگرامی t.me/Blindchildren نسخه صوتی آن را بشنوید.