نویسنده: میثم امینی
منبع: یازدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
چه آمار مربوط به کرونا، اطلاعات بودجه یا هر داده عددی یا آماری دیگری باشد، به طور روز افزون از نمودارها و گراف ها برای ارائه اطلاعات به شکلی مشتری پسندتر استفاده می شود. اَتِر شِریف، یک دانشجوی دکترا در دانشکده علوم رایانه و مهندسی پال جی. آلن در دانشگاه واشنگتن می گوید: «تحقیقات نشان می دهد که مردم نمی خواهند متن بخوانند. تنها چیزی که آنها می خواهند، یک تجسم دیداری خلاصه در یک نمودار یا گراف جذاب است.»
تجزیه و تحلیل یک نقشه حرارتی از میزان مشارکت در انتخابات، بسیار آسان تر از یک جدول پانصد خانه ای با همان مجموعه داده است. شِریف می گوید: «وقتی من دارم به چنین نقشه حرارتی نگاه می کنم، می توانم هر اطلاعاتی که دوست دارم را از آن استخراج کنم. شاید این اطلاعات مربوط به مشارکت در ایالت محل زندگی من یا شاید هم تمایل کلی مقادیر بیشینه باشد.
یک جدول متنی شاید داده خام را به کاربری که از صفحه خوان یا بریل استفاده می کند، ارائه دهد؛ اما در ارائه اطلاعاتی که کاربر باید از این داده درک کند ضعیف عمل می کند. شِریف می گوید: «وقتی شما یک جدول را در اختیار کسی قرار می دهید، تا جایی که به اطلاعات مربوط است، تساوی را رعایت کرده اید؛ اما تصور کنید که این جدول ده هزار سطر یا بیشتر دارد.»
وقتی طراحان وب به همراه نمودارها و گراف ها جداول داده ای را ارائه می دهند که فقط برای صفحه خوان ها قابل مشاهده است، محاسبه ذهنی حداقل، حداکثر، میانگین و متوسط به عهده کاربر قرار می گیرد؛ اطلاعاتی که برای افراد بینا مشهود است. و اگر نمودار یک منحنی زنگی باشد که انحرافات استاندارد را نشان می دهد، غیر از اینکه جدول را دانلود کنید و آن را در یک نرم افزار صفحه گسترده باز کنید، اصولاً شانسی برای درک اطلاعات موجود در نمودار ندارید. شِریف می گوید: «توسعه دهندگان غالباً این را در نظر نمی گیرند که استفاده از جدول داده چه بار ذهنی سنگینی را روی دوش کاربر می گذارد. آنها داده ای را به کاربران نابینا ارائه می دهند که با داده ارائه شده در نمودار مساوی است؛ ولی عدالت کمی در تجربه استفاده از متن تک بعدی نسبت به نمودار وجود دارد.»
جِیکُوب اُو. وابراک، یک استاد در دانشکده اطلاعات دانشگاه واشنگتن، اضافه می کند: «در متن تک بعدی یک شروع و پایان جمله وجود دارد و بقیه اطلاعات، بین این دو می آید.» شِریف ادامه می دهد: «اما به محض اینکه اطلاعات را به یک فضای دوبعدی می برید، مثلاً تجسم تصویری داده در یک نمودار، شروع و پایان روشنی وجود ندارد. اطلاعات اصولاً به همان شکل سازمان دهی نشده است که یعنی نقطه ورود یا ترتیب خاصی برای صفحه خوان ها وجود ندارد. اگر دو نفر به یک نمودار نگاه کنند، آنها معمولاً دو تجربه متفاوت از آن نمودار دارند. یک نفر ممکن است روی متوسط یا میانگین تمرکز کند و فرد دیگری ممکن است یک پراکندگی غیرعادی یا یک مورد نامعمول خاص را پیدا کند. بنابراین چطور ما می توانیم فقط یک برچسب متن معادل را برای آن نمودار کافی بدانیم؟ متاسفانه به کاربران صفحه خوان ها و بریل گفته شده است که جدول داده برای آنها بهترین گزینه است و تعداد کمی از آنها از خود پرسیده اند که آیا ممکن است چیزی بهتر از بهترین هم باشد؟»
شِریف و هم تیمی هایش فکر می کنند که راه حلی را برای این مشکل یافته اند. این راه حل واکس لِنز نام دارد و به این شکل کار می کند. شِریف می گوید: «ما می خواستیم برای کاربران صفحه خوان ها این امکان را ایجاد کنیم که بتوانند اطلاعات مورد نیاز بیشتری را از نمودارها دریافت کنند؛ بدون اینکه مجبور باشند در جداول و متون معادل بسیار بلندی بگردند که اکثر توسعه دهندگان به هر حال آنها را ارائه نمی دهند. ما می خواستیم پیاده سازی دسترس پذیری و یک پارچه نگه داشتن آن را در پلتفرم های مختلف برای توسعه دهندگان تا جایی که ممکن است ساده کنیم. همچنین کاربران صفحه خوان ها و بریل برای دسترسی به اطلاعات نمودارها نباید نیازی به تکیه بر روی یک نرم افزار یا افزونه خاص داشته باشند.»
برنامه در کل سه عمل را انجام می دهد: یکی تعامل صوتی با نمودار است که با استفاده از آن می توانیم سوالات مختلف مربوط به نمودار را به زبان انگلیسی بپرسیم و پاسخ آنها را دریافت کنیم؛ امکان دیگر دریافت یک خلاصه متنی از نمودار است که اطلاعاتی کلی را در مورد نمودار به ما ارائه می دهد؛ نهایتاً یک نمای صوتی از نمودار را داریم که با استفاده از یک صدای بوق با زیر و بمی متفاوت برای ارائه یک دیدی کلی از نمودار استفاده می شود.
شِریف می گوید: «ما داده را از نمودار استخراج می کنیم و سپس اطلاعات را از این داده درمی آوریم. برای استفاده از واکس لنز کاربران صفحه خوان ها نیازی به نصب هیچ برنامه یا انجام فرایند اضافه ای ندارند. برنامه فقط کار می کند. ما همچنین بار را از دوش توسعه دهندگان برداشته ایم. واکس لنز فقط به یک خط کد جاوا اسکریپت نیاز دارد و ما بقیه اش را انجام می دهیم. برای اینکه این برنامه کار کند، نمودار باید با استفاده از کتاب خانه های جاوا اسکریپتی مثل دی۳، چارت دات جِی اِس یا گوگل شیتس ایجاد شده باشد. در سمت کاربر، واکس لنز تا به حال فقط روی مرورگر کروم به طور کامل آزمایش شده است؛ اما تیم ما در حال کار روی گسترش برنامه به نمودارسازهای محبوب و مرورگرهای دیگر است.
یکی از محدودیت های دیگر واکس لنز در حال حاضر این است که این امکان فقط با تجسم داده تک بعدی کار می کند. برای مثال، این برنامه می تواند یک نمودار مربوط به موجودی روزانه انبار را تجزیه و تحلیل کند و بالاترین و پایین ترین مقادیر، میانگین های کلی و… را به کاربر ارائه دهد؛ اما در حال حاضر نمی تواند مثلاً با یک خط قیمت در مقایسه با یک میانگین متحرک از قیمت های پایانی روزانه کار کند.
در حال حاضر واکس لنز از این دستورات پشتیبانی می کند: حداقل، حداکثر، متوسط، میانگین، میانه، مد، انحراف استاندارد و جمع کل. شِریف می گوید: «مهم تر از این، شما می توانید یک نقطه داده خاص را استخراج کنید. مثلاً می توانید بگویید مقدار مربوط به کالیفرنیا چند است. شما همچنین می توانید بیشتر از یک نقطه داده را درخواست کنید. مثلاً مقدار مربوط به کالیفرنیا و ایلینوی چند است. اگر به کمک نیاز دارید، می توانید بگویید دستورالعمل یا نحوه کار یا راهنما تا دستورالعمل نحوه کار با برنامه را بشنوید. شما همچنین می توانید بگویید دستورات تا لیست همه دستوراتی که برنامه از آنها پشتیبانی می کند را بشنوید.»
فعلاً واکس لنز فقط در صفحات وب قابل استفاده است و این برنامه از مواردی مثل کتاب های الکترونیکی و پرونده های پی دی اف پشتیبانی نمی کند. شِریف می گوید: «ما امیدواریم که همان طور که پیش می رویم، این امکانات و امکانات بیشتری را به برنامه اضافه کنیم.»