نویسنده: امیر سرمدی
منبع: سی و پنجمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
این روز ها لایحه بودجه 1404 از سوی دولت تحویل مجلس شورای اسلامی شده و نمایندگان مجلس نیز ظرف هفته های آینده، مواد مختلف بودجه را به تصویب خواهند رساند. اما آنچه برای افراد دارای معلولیت حائز اهمیت است، میزان تحقق قوانین بالا دستی معلولان است که ظهور و بروز آن به میزان تخصیص بودجه در نظر گرفته شده در لایحه بودجه سال آینده بستگی دارد. به همین بهانه در این یادداشت، به بودجه مورد نیاز قانون حمایت از حقوق معلولان، مستمری افراد دارای معلولیت در سال آتی، سرنوشت اجرای ماده 27 قانون حمایت از معلولان در سال آینده و اما و اگر های مرتبط با این مسائل پرداخته شده است.
امیدواری برای تحقق هشت و نیم درصدی بودجه قانون حمایت از حقوق معلولان
یکی از مهم ترین قوانینی که افراد دارای معلولیت در 6 سال گذشته بسیار به آن دل بسته بودند، اجرای قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت بود که از سال 97 برای اجرا ابلاغ شد. اما از همان سال سونامی افزایش تورم و نوسانات ارزی با خروج ترامپ از برجام آغاز شد. درست شش سال قبل در چنین روز هایی و در دهه سوم آبان 97، قیمت دلار 11 هزار و 900 تومان بود و حالا پس از شش سال به بیش از 70 هزار تومان رسیده است. جالب آن که در آبان امسال نیز مجدداً شاهد روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا هستیم.
غرض از یادآوری موارد مطروحه در بالا، بیان این نکته بود که شش سال قبل اگر اجرای قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت تا حدی امکان پذیر بود، حالا پس از گذشت شش سال، رئیس سازمان بهزیستی اعلام می کند برای اجرای این قانون 153 هزار میلیارد تومان بودجه نیاز است؛ اما در حال حاضر، تنها 13 همت برای قانون معلولان پیش بینی شده است. حتی اگر تمام این میزان از سوی دولت به سازمان بهزیستی تخصیص یابد، می توان گفت هشت و نیم درصد از بودجه مورد نیاز قانون معلولان عملیاتی شده است. این در حالی است که همواره در سال های گذشته میان بودجه اعلام شده و بودجه تخصیصی، فاصله بسیاری وجود داشته است. همین چشم انداز برای سال آینده نیز صدق می کند. هر چند جواد حسینی امیدوار است با رایزنی های شبانه روزی طی هفته های آینده بودجه قانون معلولان در لایحه بودجه 1404 را افزایش دهد، اما پیش بینی کسری بودجه 1805 هزار میلیارد تومانی در سال آینده و افزایش ناترازی های موجود، تحقق این امر را به صفر می رساند. لذا وقتی برای کلیات اجرای قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت چشم انداز روشنی وجود نداشته باشد، سایر مسائل مرتبط با معلولان مانند پرداخت مستمری ها، حمایت های معیشتی مانند اجرای ماده 27 و سایر مسائل مورد نیاز معلولان عملاً به حاشیه رانده می شود.
افزایش 20 درصدی مستمری ها؛ بهزیستی امیدوار به افزایش 40 درصدی در سال آینده
یکی از مسائلی که برای افراد دارای معلولیت همواره با حساسیت فراوان دنبال می شود، میزان مستمری ماهیانه از سوی سازمان بهزیستی است. مستمری در سال جاری برای خانواده های یک نفره، 993 هزار تومان است. دولت اما در سال آینده افزایش 20 درصدی را برای افراد تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی در لایحه بودجه 1404 پیش بینی کرده که عملاً مستمری افراد دارای معلولیت را به یک میلیون و 200 هزار تومان می رساند. هر چند رئیس سازمان بهزیستی ابراز امیدواری کرده است این میزان افزایش به 40 درصد برسد؛ اما قانون در این ارتباط چه می گوید؟ افزایشِ ۲۰ درصدیِ مستمریِ معلولان با برنامه هفتم توسعه مغایرت دارد.
طبق بند 3 ماده 31 برنامه هفتم توسعه، مستمریِ مددجویان نهاد های حمایتی باید متوسط به میزان ۲۰ درصد حداقل دستمزد سالانه باشد. طبق این قانون و با توجه به اینکه پایه حقوق سال جاری 7 میلیون و 166 هزار تومان است، مستمری در سال 1403 باید حدود یک میلیون و 440 هزار تومان تعیین می شد. این در حالی است که برای امسال 993 هزار تومان پرداخت می شود. اگر میزان افزایش حقوق سال آینده را تنها ۲0 درصد در نظر بگیریم، مستمری معلولان طبق برنامه هفتم توسعه که یک سند بالا دستی محسوب می شود، باید چیزی در حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان باشد، در حالی که با لایحه فعلی دولت برای سال آینده، یک میلیون و 200 هزار تومان تعیین شده است.
با توجه به اینکه رئیس جمهور تأکید بسیار به اجرای برنامه هفتم توسعه در ایام انتخاباتی داشت و همواره این نکته توسط وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی اعلام می شود که افزایش حقوق و مستمری باید به میزان تورم سالیانه باشد، لذا از نمایندگان مجلس انتظار می رود به مواد مطروحه در قوانین بالا دستی پایبند باشند. طبق برنامه هفتم توسعه، مستمری معلولان برای سال آینده نه رقم پیشنهادی افزایش 20 درصدی دولت و نه رقم افزایش 40 درصدی سازمان بهزیستی باید باشد. بلکه چنانچه حداقل دستمزد سال آینده چیزی نزدیک به 9 میلیون تومان تعیین شود، مستمری معلولان نیز با افزایش 70 تا 80 درصدی نسبت به سال جاری، باید بین یک میلیون و 700 تا یک میلیون و 800 هزار تومان برای خانوار های تک نفره باشد. اگر قرار باشد قانون اجرا شود، مستمری خانواده های پنج نفره به حدود 5 میلیون تومان خواهد رسید. در غیر این صورت، با افزایش 20 درصدی، مطالبات افراد دارای معلولیت محقق نخواهد شد.
عدم اجرای ماده 27 قانون معلولان برای سال آینده
یکی دیگر از مطالبات افراد دارای معلولیت، اجرای ماده 27 قانون حمایت از حقوق معلولان است که در شش سال گذشته اجرا نشده است. طبق این قانون، دولت مکلف است به معلولان شدید و خیلی شدید فاقد شغل و درآمد، به میزان حداقل دستمزد سالانه حقوق پرداخت کند؛ اما این میزان در سال های اخیر تنها محدود به برخی افراد دهک یک تا سه تحت پوشش بهزیستی و تنها به میزان ماهی کمتر از 400 هزار تومان بوده است که با ماهیت ماده 27 قانون، فاصله معنا داری دارد.
دولت در لوایح بودجه دو سال گذشته، سازمان بهزیستی را مکلف کرد به معلولان واجد شرایط، کمک هزینه معیشتی بر اساس سقف اعتبارات و با آئین نامه هیئت وزیران پرداخت کند. این تکلیف تاکنون اجرا نشده است؛ اما مسئله اصلی، عدم اجرای آن نیست. بلکه نفسِ وجود چنین ردیفی در بودجه، خود مایه شر است. شری که حتی امسال نیز در ردیف ۲ بند پ تبصره ۱۲ قانون برنامه بودجه 1404 هم گنجانده شده است. فعالان حقوق معلولان، به وجود چنین ردیفی در قانون برنامه بودجه معترض هستند و آن را تقلیل شدید ماده ۲۷ قانون حمایت از معلولان می دانند.
آنها معتقدند وجود چنین ردیفی در قانون برنامه بودجه به معنای نادیده گرفتنِ ماده ۲۷ است. بهروز مروتی، فعال حقوق معلولان در این زمینه اعتقاد دارد: این بند در ردیفِ بودجه، ماده ۲۷ را به حاشیه می راند. در واقع دولت با آوردن چنین ردیفی به شکل رسمی اعلام می کند قرار نیست ماده ۲۷ به طور کامل اجرا شود. بد ترین رهاورد این اقدام دولت آن است که از این پس بهزیستی با استناد به همین مصوبه در محاکم قضایی و در دیوان عدالت، می تواند احکام قانونی منطبق با حق و حقوق معلولان را حتی از دادگاه تجدید نظر هم برگرداند.
طبق آیین نامه هیئت وزیران، کمک هزینه معیشتی از ۱ تا ۳ میلیون تومان برای سه دهک اول و برای دهک های بالاتر ۵۰۰ هزار تومان تعیین شده است که این آیین نامه تاکنون اجرا نشده است. این در حالی است که طبق قانون، این کمک هزینه در سال جاری باید ۷ میلیون و 166 هزار تومان تعیین می شد، نه ۵۰۰ هزار تومان! این ردیف، راه اجرای ماده ۲۷ را می بندد.
دولت می تواند ادعا کند کمک هزینه معیشتی برای معلولان را طبق آیین نامه هیئت وزیران در نظر گرفته است؛ اما در واقع آنچه تعیین می شود با آنچه در ماده 27 قانون معلولان آمده است، زمین تا آسمان فرق دارد. باید بر این نکته تأکید شود در لایحه به این امر اشاره شده است که این آیین نامه، با توجه به اعتبارات سازمان بهزیستی اجرایی خواهد شد. لذا اگر سازمان بهزیستی اعتبارات لازم را نداشته باشد، این آیین نامه نیز محقق نخواهد شد. کما اینکه در دو سال اخیر اجرا نشده است.
وعده های دولت مردان چهاردهم سرابی بیش نبود
کارشناسان در محاسبات غیر رسمی و حداقلی، سبد معیشت در سال آینده را بالای ۳۵ میلیون تومان تخمین می زنند؛ اما افراد دارای معلولیت برای سال آینده در بهترین حالت با افزایش مستمری به علاوه یارانه دولت، چیزی حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و در صورت اجرای آیین نامه کمک هزینه معیشتی، افراد دهک سه به بالا جمعاً حدود دو میلیون تومان دریافت خواهند کرد. این رقم، نهایتِ حمایتِ دولت چهاردهم از افراد دارای معلولیت خواهد بود.
فراموش نکرده ایم دکتر میدری وزیر کار بعد از گرفتن رأی اعتماد از مجلس و در نخستین ساعات شروع به کارش در وزارت تعاون، به یکی از مراکز نگهداری معلولان رفت تا به آنها قول حمایت و پیگیری مطالباتشان را بدهد. میدری بر اجرای قانون حمایت از معلولان تأکید کرد، از اینکه منابع محدودی برای اجرای قانون وجود دارد، گله کرد و قول داد این موضوع به صورت ویژه در دستور کار قرار گیرد.
وزیر کار در آن روز ها وعده داد: باید صرفه جویی کنیم و جلوی هزینه ها و فساد ها را بگیریم تا بتوانیم از منابع محدودی که کشور در اختیار دارد، حق معلولان را بدهیم؛ اما واقعیت آن است برای آنکه بدانیم تلاش برای اجرای قانون حمایت از معلولان در دولت چهاردهم تا چه اندازه وعده ی راستینی است، نیاز نیست تا پایان سال ۱۴۰۴ منتظر باشیم. نقشه راه دولت برای سال 1404 روشن است. اگر چه هنوز جزئیاتِ تخصیص بودجه برای قانون حمایت از معلولان مشخص نشده است، اما دولت با افزایش ۲۰ درصدی مستمریِ افراد دارای معلولیت و همچنین گنجاندن ردیفی برای تقلیلِ ماده ۲۷ قانون معلولان در بودجه، برنامه ی خود را تا حدودِ زیادی اعلام کرده است: قرار نیست قانون را اجرا کنیم. لذا وعده ها را فراموش کنید. خبری از حمایت های مؤثر از معلولان نیست.