گوشه ای از تاریخ آموزش جامعه نابینایان ایران با آموزشگاه دکتر خزائلی گره خورده است؛ آموزشگاهی که توسط “دکتر محمد خزائلی” تاسیس شده و زمان بنیان گذاری غیررسمی آن به ۶۴ سال قبل باز می گردد، اما حالا زمزمه هایی مبنی بر تغییر نام این مدرسه آن هم بعد از بازسازی توسط یه فرد خیر و به نام وی شنیده می شود که همین عاملی برای اختلاف نظر شده است؛ تغییری که آموزش و پرورشی ها هرچند آن را قانونی می دانند اما گویا پیشنهادات و گزینه های دیگری روی میز مذاکره با خیر مدرسه ساز قرار داده اند.
حسین عبدالملکی-پژوهشگر و مشاور فرهنگی انجمن نابینایان ایران با اشاره به تاریخچه آموزشگاه دکتر خزائلی به ایسنا می گوید: آموزشگاه دکتر خزائلی سال ۱۳۳۶ به شکل غیررسمی بنیان گذاری و فعالیت رسمی آن از سال ۱۳۴۳ با همکاری آموزش و پرورش وقت آغاز شده است.
آغاز آموزش رسمی نابینایان در سال ۱۳۴۳ در آموزشگاه دکتر خزئلی
وی با بیان اینکه ۵۷ سال از بنیانگذاری آموزشگاه نابینایان دکتر خزائلی می گذرد، ادامه می دهد: از سال ۱۳۳۶ هیچ نهاد رسمی متولی آموزش نابینایان نداشتیم و همه نابینایان از جمله نابینایان بزرگسال در کشور بی سواد بودند و به دلیل مشکلات فرهنگی و بی سوادی، بسیاری از آنها منزلت اجتماعی پایینی داشتند. دکتر خزائلی برای حل این موضوع به باسوادی نابینایان تاکید کرد و در نهایت آموزشگاهی با کمک خیرین راه اندازی کرد و سپس آن را گسترش داد.
مشاور فرهنگی انجمن نابینایان ایران اظهار می کند: این آموزشگاه برای تحصیل بزرگسالان راه اندازی شد و حتی با همراهی داوطلبانی که در آموزشگاه تدریس می کردند، نابینایان بزرگسال تهران جمع می شدند و هزینه ایاب و ذهاب و حتی هزینه زندگی آنها را نیز تامین می کردند تا این افراد در مدرسه حضور پیدا کنند. (حتی افراد نابینایی نیز از سراسر کشور برای آموزش و باسواد شدن به تهران و این آموزشگاه می آمدند). در کنار آموزش رسمی، حرفه آموزی مانند (آموزش اپراتوری تلفن)، نجاری، ساخت صنایع دستی، و… نیز برای محصلان صورت می گرفت و همین آموزشگاه آغازی برای اشتغال بسیاری از نابینایان شد.
اهدای آموزشگاه به آموزش و پرورش
عبدالملکی یادآور می شود: دکتر خزائلی برای اینکه این آموزشگاه برای همیشه برای آموزش نابینایان فعال باشد، طی قراردادی با آموزش و پرورش وقت آن را اهدا کرد تا این مدرسه همیشه برای آموزش نابینایان ماندگار بماند؛ بعد از مدتی که بزرگسالان نابینا در این مدرسه باسواد شدند و نهادهای دیگری برای آموزش و حرفه آموزی نابینایان بزرگسال ایجاد شد، مدرسه تمرکز خود را روی آموزش کودکان نابینا گذاشت؛ از آن زمان تاکنون تعداد زیادی از افراد نابینا در این آموزشگاه درس خواندند و این آموزشگاه اساتید دانشگاه، وکلا، نویسنده و شعرای بسیاری را به جامعه تقدیم کرده است.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه آموزشگاه دکتر خزائلی صرفا یک مدرسه نیست، به دیگر دستاوردهای آموزشگاه دکتر خزائلی اشاره می کند و می افزاید: تا سال ۱۳۴۸ امکان تبدیل کتاب ها به خط بریل در چاپ با تیراژ انبوه وجود نداشت، اما در سال ۱۳۴۸ دکتر خزائلی با پیگیری هایی مقدمات ورود اولین ماشین چاپ بریل با تیراژ انبوه به ایران را فراهم کرد. این ماشین ابتدا در موسسه کیهان و سپس برای مدتی در سازمان رفاه نابینایان مستقر شد، اما به دلیل محدودیت فضا، دکتر خزائلی داوطلبانه قبول کرد تا یک و نیم طبقه از آموزشگاه به کتابخانه ویژه نابینایان اختصاص پیدا کند و از سال ۱۳۵۰ طبقه اول و نیم طبقه دوم به کتابخانه اختصاص یافت و تولید کتاب های گویا و بریل به صورت رسمی و در تیراژ بالا کلید خورد.
وی ادامه می دهد: همچنین چاپ اولین قرآن های بریل با تیراژ بالا نیز در این آموزشگاه در سال ۵۰ تا ۵۳ شروع شد. درکنار آموزش به نابینایان، تا سال ۶۵ بخش عمده ای از فعالیت های مربوط به تامین نیازهای فرهنگی نابینایان کشور نیز در این آموزشگاه صورت می گرفت. از اواسط دهه ۶۰ نیز یک طبقه به این آموزشگاه اضافه می شود و به تدریج دوره دبستان نیز به مقاطع تحصیلی آموزشگاه افزوده شد. همچنین از اوایل دهه ۷۰ استودیو مجهزی در آموزشگاه قرار می گیرد و از آن زمان به نوعی بسیاری از کتب درسی نابینایان برای کل کشور در این استودیو ضبط می شود.
باتوجه به اینکه عمر آموزشگاه دکتر خزائلی به ۶۴ سال پیش بازمی گردد، به گفته عبدالملکی اوایل دهه ۹۰ قرار بر بازسازی بنا شد اما به دلیل برخی مسائل بازسازی بنا به تعویق افتاد و درنهایت نیمه دوم دهه ۹۰ بازسازی این بنا شروع و با پیگیری هایی بازسازی مدرسه (در حال تکمیل است).
توافق با یک خَیِر برای تکمیل بازسازی مدرسه خزائلی و شائبه تغییر نامه مدرسه
این کارشناس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با بیان اینکه خردادماه امسال متوجه شدیم که قرار است نام مدرسه دکتر خزائلی که خودشان بنا نهادند، گسترش دادند و خودشان اهدا کردند، پس از ۶۴ سال تغییر کند، مدعی شد: با خیری جهت تکمیل بازسازی توافق نامه ای بسته شده است. این توافق نامه میان آموزش و پرورش شهر تهران، سازمان نوسازی مدارس، سازمان تجهیز مدارس، آموزش و پرورش منطقه ۱۲، مجمع خیرین و فرد خیر امضاء شده است.
وی در ادامه می گوید: بنابر توافق نامه کل مبلغی که قرار شده این خیر برای این کار بپردازد، ۱.۵ میلیارد تومان است که براساس برآوردهایی که انجام شده این مبلغ کمتر از ۱۵ درصد هزینه بازسازی مدرسه است. این توافق نامه دی ماه سال ۹۹ منعقد شده و این درحالیست که تا خردادماه امسال هیچ کدام از جامعه نابینایان و آنگونه که آموزش و پرورش استثنایی که متولی مستقیم آموزش نابینایان هستند می گویند، از این موضوع مطلع نبودند حال آنکه در کنوانسیون حقوق معلولان صریحا اشاره شده معلولان باید در تصمیم سازی ها با تاکید بر تصمیماتی که مربوط به خودشان است مشارکت داشته باشند، اما بررسی اسناد امضاءکننده این توافق نامه نشان می دهد که هیچیک از افراد امضا کننده نه از جامعه نابینایان هستند و نه ارتباطی با این قشر دارند.
عبدالملکی با اشاره به اینکه آموزش نابینایان به علت محرومیت از بینایی دارای دشواری ها و پیچیدگی های فراوانی است و کشورهایی که در زمینه آموزش نابینایان فعالیت بیشتری داشته باشند یکی از نمادهای توسعه یافتگی شان محسوب می شود، می گوید: در حال حاضر نابینایان، فرهیخته ترین قشر معلولان در ایران هستند که نباید نقش بی بدیل دکتر خزائلی و آموزشگاه او را در این زمینه نادیده گرفت.
وی با بیان اینکه سابقه آموزش و پرورش نابینایان در ایران حدود ۱۰۰ سال است، اظهار می کند: یکی از موثرترین مراحل آموزش و پرورش نابینایان در ایران حلقه آموزش در تهران است. مکتب حلقه آموزش نابینایان در تهران از دهه سوم شمسی شروع می شود و اصولا درصد زیادی از گسترش آموزش و پرورش نابینایان و رسمیت پیدا کردن آن در تهران اتفاق می افتد و آموزشگاه دکتر محمد خزائلی نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای در این حیطه داشته است و نباید صرفا به عنوان یک مدرسه به این آموزشگاه نگاه کرد.
وی معتقد است که آموزشگاه خزائلی به دلیل سابقه، تاثیرات فراوان بر آموزش نابینایان و به ویژه جایگاه بالای علمی و فرهنگی موسس آن «دکتر محمد خزائلی» به عنوان یک برند آموزشی حتی در سطح بین المللی قابل طرح است. یکی از تاثیرات مهم دکتر خزائلی در حوزه آموزش نابینایان، ایجاد امکان حق استفاده از منشی در امتحانات برای نابینایان و نیز فراهم سازی امکان استخدام نابینایان در آموزش و پرورش بود.
برخی اسامی، مظهر هویت یک گروه هستند
سهیل معینی، مدیرعامل شبکه تشکل های نابینایان و کم بینایان کشور نیز می گوید: در این موضوع بحث فرهنگ سازی در جامعه به ویژه برای اقلیت های اجتماعی که عمدتا با پیش داوری هایی مانند کم توانی یا کم انگاشته شدن رو به رو هستند، مطرح است. زمانی که چنین نگاهی وجود دارد، در دنیا افرادی که مظهر توانمندی هستند، سمبل های توانمندی این گروه و مظهر تغییر برای نگرش جامعه تلقی می شوند.
وی می افزاید: زمانی که فردی مانند دکتر محمد خزائلی در دهه هایی که بی سوادی در کشور بیداد می کرد، در دهه ۴۰ بدون هرگونه امکاناتی تا مقطع دکترا تحصیل می کند و نماینده مجلس و سمبل بزرگ برای توانمندی افراد نابینا و کم بینا می شود و مرکز شبانه روزی برای آموزش بزرگسالان را بنیان گذاری می کند و پس از آن مرکز آموزش نابینایان در کشور که چند دهه است به نابینایان خدمت می دهد و دهها تن از نابینایان موفق کشور حاصل تحصیل در این مرکز هستند را بنیان گذاری می کند، با چه توجیهی نام دکتر خزائلی که مظهر فرهنگ سازی است را می خواهیم حذف کنیم؟ این رویه غلطی است.
مدیرعامل شبکه تشکل های نابینایان و کم بینایان با اشاره به اینکه برخی اسامی و مراکز مظهر هویت گروهی هستند، با طرح این پرسش که چرا کتابخانه های بزرگ و مراکز تحقیقاتی به نام افرادی نامگذاری می شوند؟ سخنان خود را اینطور تکمیل کرد: زیرا این افراد مظهر هویت فرهنگی در آن جامعه هستند. ما به عنوان اقلیت اجتماعی، مراکز فرهنگی در کشور داریم که این مراکز با نام بزرگان این اقلیت و یا کسانی که در آموزش و توانبخشی افراد نابینا پیشتاز بودند نامگذاری می شود و این نام ها برای ما تنها یک اسم نیست، بلکه سمبل هویت گروهی ما هستند و روی آن ها تعصب گروهی داریم.
معینی معتقد است: سازمان نوسازی مدارس باید این فرهنگ را در کشور رایج کند که نام بزرگانی که روی مراکز آموزشی گذاشته می شوند فقط به اعتبار اینکه افراد پول می پردازند نیست، بلکه کسانی که در راهی فرهنگ سازی کردند باید نامشان بر سر در مراکز باشد.
نمی توان نام یک مرکز فرهنگی را با صرف ۱.۵ میلیارد تغییر داد
وی ادامه می دهد: ما دست خیران را هم می بوسیم، اما خیران مدرسه ای که وجود ندارد را احداث کنند و نام خود را روی آن مرکز نامگذاری کنند اما مرکز فرهنگی که ده ها سال است نام بزرگی روی آن است را نمی توان با ۱.۵ میلیارد تومان تغییر نام داد و ارزش آن را به اندازه پول پایین بیاوریم. نباید نام های مراکز فرهنگی را به عنوان یک اسم ببینیم زیرا این نام ها سمبلهای فرهنگ سازی و هویت گروهی هستند.
ساختمانی که به آن حساس شده اند ۷ سال بدون استفاده و تخریبی بود طبق قانون، خیر مدرسه ساز می تواند نام مدرسه را تغییر دهد
فتحی، مسئول دبیرخانه مجمع خیرین مدرسه ساز در منطقه ۱۲ تهران درباره آخرین وضعیت ساخت، بهره برداری و تغییر عنوان مدرسه نابینایان «دکتر خزائلی» اظهار کرد: مدرسه دکتر خزائلی از جمله مدارس قدیمی است که سبقه زیادی دارد اظهار کرد: این مدرسه تخریب شده و به دلایلی طی هفت سال آخر نیمه تمام باقی مانده بود و دانش آموزانش در ساختمان و در منطقه دیگری مستقر شده بودند.
وی افزود: خیری به این حوزه ورود کرد و با ۱.۵ میلیارد تومان آورده باعث شد که این مدرسه تکمیل شود و به مرحله بهره برداری برسد. در اینجا موضوع میزان آورده خیر در مقایسه یا قیمت کلی ملک اصلا مطرح نیست و آنچه برای ما اهمیت دارد این بود که این مدرسه نیمه کاره با کمک خیر آماده بهره برداری می شود.
مسئول دبیرخانه مجمع خیرین مدرسه ساز در منطقه ۱۲ تهران با بیان اینکه ساختمانی که انجمن نابینایان رویش حساسیت نشان می دهد، ساختمانی بوده که هفت سال بلا استفاده باقی مانده بود و باید اعتبار لازم برای تکمیل این مدرسه تامین می شد گفت: طبق قانون اگر خیری یک سوم هزینه ساخت یک مدرسه را تقبل کند، طی تفاهم نامه ای می تواند آن را به هرنامی تمایل داشت نامگذاری کند.
نام “خزائلی” روی تابلو مدرسه می ماند
فتحی افزود: آموزش و پرورش شهر تهران نیز با توجه به اینکه در سند رسمی مدرسه دکتر خزائلی از حقوق خاصه خودگذشت کرده و نام خاصی برای مدرسه تعیین نکرده و فقط ذکر شده که «بزرگ سالان نابینایان» و ما هم به استناد مدارک و قانون اقدام می کنیم. تفاهم نامه مذکور با خیر منعقد شده است.
وی تاکید کرد که البته ما هم مایل هستیم نام دکتر خزائلی روی مدرسه باقی بماند و نسبت به آن عِرق داریم گفت: در آخرین جلسه ای که به این منظور تشکیل شده بود و مدیرکل آموزش و پرورش شهر تهران و رئیس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور حضور داشتند مصوب شد که با خیر هماهنگ کنند که یا مدرسه دیگری در تهران به نام وی شود و یا نام وی در تابلوی مدرسه ذیل عنوان دکتر خزائلی درج شود.
بهتر بود انجمن نابینایان تامین بخشی از هزینه بازسازی مدرسه را تقبل می کرد
مسئول دبیرخانه مجمع خیرین مدرسه ساز در منطقه ۱۲ تهران ادامه داد: ما نخواستیم آن مدرسه را از نابینایان بگیریم. این مدرسه، خاص آنهاست. شاید اگر خود انجمن از ابتدا در خصوص تامین بخشی از هزینه های ساخت اعلام مشارکت و آمادگی می کرد، کار به شکل بهتری پیش می رفت. هدف نهایی ما این است که مدرسه آماده بهره برداری شود و بچه ها از سردرگمی و سرگردانی در مناطق دیگر نجات پیدا کنند.
وی تصریح کرد که نگاه ما به این موضوع آموزش و پرورشی و دلسوزانه است و نگاه ملک داری و عنوان محوری نسبت به هیچ مدرسه ای نداریم.
منبع: ایسنا.