نویسنده: نگین حیدری
منبع: نوزدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
سخن آغازین
اگر نیم نگاهی به سابقه تاریخی قوانین مرتبط با حقوق معلولان در کشورهای مختلف جهان بیندازیم، در روزگارانی نه چندان دور به دورانی می رسیم که به دلیل باور اجتماعی موجود، افراد معلول یا در مقابل خدایان قربانی یا از خانواده و اجتماع طرد و در مکان های دور و بدون امکانات نگهداری می شدند.
پس از دو جنگ جهانی اول و دوم، کشورهای درگیر در جنگ با انبوه سربازانی مواجه شدند که به دلیل آسیب های بدنی ناشی از جنگ، معلولیت های مختلفی پیدا کرده بودند. از یک سو جامعه، خود را در مقابل آنها و وضعیت زندگی شان مسئول می دانست و از سوی دیگر نگهداری از آنها در مراکز ویژه و درمان و خدمات رسانی به آنها، هزینه های بسیاری برای دولت ها داشت؛ از این رو قوانینی خاص در مورد جنبه های مختلف معیشتی و رفاهی معلولان جنگی، به تصویب رسید.
توجه به شرایط زندگی معلولان جنگی، موجب شد که جامعه به وجود معلولان عادی که شرایطی مشابه با آنها دارند پی ببرد. با افزایش دانش و رشد روز افزون وسایل ارتباطی و اطلاع رسانی، افراد دارای معلولیت و کنشگران حوزه معلولان نیز در کشورهای مختلف، برای بهبود شرایط زندگی و حذف تبعیض های ناروا به پا خواستند و با مبارزه های گوناگون مدنی، تصویب قوانین مرتبط با حقوق معلولان و اصلاح قوانین موجود به منظور مکلف کردن دولت ها به شناسایی حقوق معلولان، حذف تبعیض های موجود را مطالبه کردند که نتیجه همه آن رنج ها و تلاش ها، قوانینی است که با سابقه نسبتاً طولانی در بعضی کشورها در حوزه معلولان به تصویب رسیده است و در سطح بین المللی علاوه بر وجود اسناد بین المللی در خصوص جنبه های مختلف حقوق معلولان، به صورت یک قانون جداگانه بین المللی، در کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت تجلی یافت.
در ایران هم در زمان های دورتر، ردپای قوانین مرتبط با حقوق معلولان را در کنار سالمندان و گروه های آسیب پذیر و عناوینی از این دست، به صورت مواد پراکنده در برخی قوانین می توان پیدا کرد. اگرچه افراد معلول و کنشگران این حوزه، با گذشت زمان و نه هم سو، بلکه به دنبال تحول ها و مطالبه گری های بین المللی، اصلاح قوانین ناکارآمد، تصویب قوانین ویژه و حذف تبعیض ها را از روش های مختلف مطالبه کرده اند، ولی مهم ترین قوانین مربوط به حقوق معلولان در ایران، قانون جامع حمایت از حقوق معلولان، مصوب سال 1383، قانون الحاق دولت ایران به کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت، مصوب 1387 و درنهایت قانون حمایت از حقوق معلولان مصوب 1396 هستند.
اگرچه کشور ایران به کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت پیوسته است و این سند بین المللی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و قانونی لازم الاجرا است، ولی قانون گذار، خود را ملزم به رعایت موادی که آن را مغایر با قانون اساسی و دین اسلام اعلام کرده نمی داند؛ درنتیجه پایبندی خود را به این سند بسیار محدود کرده است. از سوی دیگر اگرچه قانون حمایت از حقوق معلولان، یک مجموعه قانونی لازم الاجرا در کشور است، بسیاری از مواد آن به دلیل تأمین نشدن اعتبار و بودجه مورد نیاز، مدت هاست به فراموشی سپرده شده است.
افراد دارای معلولیت، بخشی غیر قابل انکار از جامعه هستند که شرایط جسمی آنها محدودیت هایی را در جنبه های مختلف زندگی برای آنها ایجاد می کند که با وجود قوانین الزام آور و کارآمد و پذیرفته شدن به عنوان عضوی از جامعه در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها، این محدودیت ها تا حد زیادی کم رنگ می شوند. به وسیله این قوانین و اطلاع رسانی شایسته و اصلاح فرهنگ عمومی، جامعه مدنی درمی یابد که معلولیت در بسیاری موارد به دلیل هم سو نبودن با پیشرفت ها و دستاوردهای علمی، نبود اطلاع رسانی صحیح و به موقع به اقشار مختلف جامعه، اولویت نداشتن پیشگیری بر درمان و بسیاری عوامل دیگر به وجود می آید و مسئولیت جامعه نسبت به افراد معلول یک تکلیف اجتماعی است، نه از روی ترحم و دلسوزی.
با توجه به مواردی که گفته شد، در مجموعه پیش رو با عنوان «معلولان و قوانین ایران» در نظر داریم از طریق گفتگو با وکلا، کارشناسان و افراد با تجربه های علمی و کاربردی، معلولان را با حقوق خود در قوانین مختلف آشنا کنیم و عموم جامعه نیز با حقوق افراد معلول و وضعیت قوانین ایران نسبت به معلولان آشنا شوند. به این امید که با افزایش آگاهی معلولان، مطالبه گری های آنها به منظور تصویب قوانین هماهنگ با شرایط و ضرورت های عملی زندگی شان در ابعاد مختلف جهت گیرد.