نویسنده: فاطمه جوادیان: کارشناس نابینایان آموزش و پرورش استثنایی گیلان
همراهان عزیز! ماه مهر یکی از ماه های ویژه سال است؛ مانند فروردین که با خود تازگی و طراوت را به همراه دارد. هر چند سال که از عمر ما گذشته باشد، نخستین روزهای مدرسه را فراموش نمی کنیم. به خصوص افراد نابینا که تجربیات مشترکی با یکدیگر و تجربیات متفاوتی از سایر هم سالان خود دارند. ماه مهر برای بسیاری از افراد نابینا تداعی کننده تلخی جدایی از کانون گرم خانواده است تا از راه های دور و نزدیک در آموزش گاهی شبانه روزی به دوستان خود بپیوندند و درس و راه و رسم زندگی را در کنار یکدیگر به گونه ای متفاوت تجربه کنند. در دو دهه اخیر و همچنین پیش از این، بسیاری از دانش آموزان در مقطع ابتدایی از مدرسه های ویژه فارغ التحصیل می شوند و پا در دنیایی می گذارند که برای شان بسیار نا آشناست. آن ها در یک سال اول شرایط سختی را پشت سر می گذارند. ترس از دیده نشدن توسط دبیران و اولیای مدرسه؛ ترس از زیادی دیده شدن؛ ترس از گم شدن در فضای مدرسه؛ ترس از جا ماندن از درس و کلاس و سرویس مدرسه؛ ترس از به موقع نرسیدن کتاب ها و سی دی ها. همه و همه سبب می شود ماه مهر با همه زیبایی و دل فریبیش، برای این دسته از دانش آموزان پر از دلهره و احساس نا امنی باشد.
البته در بسیاری از موارد، تلاش های مسؤولان سبب می شود تا حدی از اضطراب آن ها کاسته شود. مانند: حضور به موقع معلم رابط، توجیه مدرسه پذیرا، توزیع به موقع کتاب ها و سی دی ها.
در این یکی دو سال اخیر، ورق به طرز عجیبی برگشته است. دیگر از آن همه شور و هیاهوی دانش آموزان در حیاط مدرسه خبری نیست. هر یک در گوشه ای از خانه خود در حال آموختن و ارائه آموخته های خود هستند. دانش آموزان نابینا نیز از این قاعده مستثنا نیستند.
با وجود این که علی رغم پیگیری شدید از سوی دانش آموزان، معلمان، کارشناسان و برنامه نویسان نابینا، برنامه شاد برای افراد نابینا به طور کامل دسترس پذیر نشد، اما هر یک از دانش آموزان و معلمان نابینا تلاش کردند تا به گونه ای خود را با شرایط موجود تطبیق دهند.
در ابتدا به سراغ فاطمه می رویم تا برای مان از نحوه درس خواندنش در این دوران خاص بگوید.
فاطمه دانش جوی رشته روان شناسی است. او از پایه چهارم ابتدایی به عنوان دانش آموز تلفیقی یا فراگیر، وارد مدرسه عادی شد. با وجود تسلطی که بر نرم افزارها و سخت افزارهای کامپیوتری دارد، تا به امروز دست از یادداشت برداری به خط بریل بر نداشته است. از او می خواهم کمی از روش های درس خواندنش در دانش گاه و تأثیري که آموزش آنلاین بر این روش ها داشته بگوید.
« پس از یک ماه تعطیلی دانشگاه ها به دلیل شیوع کرونا، اسفند سال 98 از طریق کانال دانشگاه اطلاع رسانی شد که قرار است کلاس ها به صورت آنلاین برگزار شود. البته کلاس های آنلاین در روز های اول با آن چیزی که بعد ها وجود داشت، بسیار متفاوت بود. سایتی را قرار دادند که باید فایل های صوتی درسی مان را دانلود می کردیم. اولین مسئله ای که با آن مواجه شدم، نوشتن جزوه ها از فایل های صوتی بود. در زمان کلاس های حضوری، جزوات را در کلاس به صورت بریل با لوح و قلم می نوشتم. قلمم را همیشه تیز نگه می داشتم و از کاغذی نازک مانند A4 یا دفتر های معمولی استفاده می کردم تا صدای نوشتنم کمتر دوستانم را اذیت کند و دستم کمتر خسته شود. سختی های مراقبت از کاغذ هایم را برای از بین نرفتن نوشته ها با گذشت زمان به جان می خریدم تا بتوانم از خط بریل استفاده کنم. مشکل در کلاس های آنلاین این بود که اساتید هنگام درس دادن، هیچ مکثی نداشتند و این باعث می شد نوشتن جزوه از فایل های صوتی این کلاس ها، ساعت ها وقت بگیرد. دوستانم تصمیم گرفتند که هر کسی مسئول نوشتن جزوه تعدادی از فایل ها شود. من باید جزواتم را طوری می نوشتم که آنها هم بتوانند از آن استفاده کنند. به همین دلیل دیگر لوح و قلم را کنار گذاشتم و از دستگاه نوت تِیْکِر که با زحمت های بسیار شخص عزیزی به دستم رسیده بود، استفاده کردم که هم امکان دیدن نوشته هایم به صورت بریل را به من می داد و هم قابلیت ذخیره کردن فایل ها به صورت وُرد را داشت که در این صورت می توانستم جزواتم را در اختیار دیگران قرار دهم و از آنها جزوه بگیرم. در زمان امتحانات، به دلیل شرایط کرونا و ضرورت کمتر بیرون رفتن، اساتید تصمیم گرفتند کتاب ها را به صورت فایل پی دی اف یا عکس، در اختیارمان قرار دهند. خوشبختانه نرم افزار Google OCR امکان OCR کردن فایل های پی دی اف و عکس ها را دارد و این باعث شد در زمان کلاس های آنلاین، کمتر به ضبط کتاب هایم احتیاج پیدا کنم. بیشتر فایل های OCR شده قابل خواندن بودند. البته زمان هایی که جزوه ها به صورت دست نویس بود یا کتاب ها زیاد تصویر و جدول داشتند، آنها را برای ضبط می دادم. اگر فایل پی دی اف کتاب ها هم نبود، کتاب را به صورت فیزیکی تهیه می کردم، می دادم کسی برایم با موبایل عکس بگیرد، یا با اسکنر اسکن می کردم و می خواندم. شاید این بزرگ ترین کمک آموزش آنلاین به من بود؛ چون در زمان حضوری بودن کلاس ها به این روش خواندن کتاب های درسی فکر نکرده بودم. نرم افزار ادوبی کانکت بعداً به ما معرفی شد. تجربه زیادی از استفاده این نرم افزار ندارم. اساتیدمان ترجیح می دادند کلاس ها در محیط اسکایپ برگزار شود تا بتوانند در تماس های ویدئویی، تصویر دانشجو ها را هم ببینند. زمانی که درسی را با استادی داشتم که از قبل مرا می شناخت، مشکل چندانی نداشتم اما بزرگ ترین چالش من در کلاس های آنلاین این بود که گاهی ناچار می شدم شرایطم را برای استادی توضیح دهم که به عمرش با هیچ فرد نابینایی مواجه نشده بود و به سختی حرف هایم را درک می کرد. »
مهدیه در پایه دوازدهم درس می خواند. او شش سال نخست تحصیلش را در آموزش گاه ویژه – استثنایی – و شش سال دوم را در مدرسه پذیرا – عادی – گذرانده است. در سالی که گذشت، مهدیه و سایر دانش آموزان مدرسه شان از طریق سامانه آموزش آنلاین سیروم در کلاس ها شرکت می کردند. او می گوید: «در این کلاس ها من به راحتی قادر هستم از دکمه میکروفون یا دوربین در صورت لزوم استفاده کنم و یا مطلبی را بنویسم. به همین ترتیب قادر هستم کنفرانس نیز ارائه دهم. بعضی وقت ها کلاس ها در گروه های واتس اپ هم به صورت نیمه آنلاین برگزار می شد. بیشتر وقت ها معلم، مطالب را به صورت صوتی در واتس اپ ارائه می کرد. اگر هم عکس می فرستاد، از خانواده برای خواندن عکس نوشته کمک می گرفتم. زمان برگزاری امتحانات ترجیحم این است که شخصی در کنارم باشد تا اگر نرم افزار گویا ساز تاک بک برای لحظه ای متوقف شد، او بتواند سؤال ها را برایم بخواند و پاسخ را در جای مناسب درج کند. در این سه سال پایانی یک معلم رابط برای کمک به ما اختصاص داده اند. من برای خواندن بعضی عکس نوشته ها و ضبط تعدادی از جزوه ها از ایشان کمک می گیرم.»
بزرگ مهر دانش آموز با استعدادی است که در پایه ششم در مدرسه ویژه -استثنایی- درس می خواند. او هم مانند بسیاری از افراد نابینا دغدغه مستقل شدن را دارد. البته او دغدغه های دیگری هم دارد. مانند: ساخت نرم افزار، ساخت بازی کامپیوتری دسترس پذیر و از همه مهم تر، پیدا کردن نواقص برنامه های مورد استفاده اش و در صورت امکان، تلاش برای برطرف کردن آنها.
مادر بزرگ مهر معلم زیست شناسی است و همواره کوشیده تا فرزندش را در مراحل مختلف زندگی همراهی کند. از ایشان در باره کلاس های آنلاین می پرسم. می گوید:«در ابتدای سال گذشته کلاس ها در برنامه واتس اپ برگزار می شد و بزرگ مهر به راحتی از این برنامه استفاده می کرد. وقتی کلاس ها به برنامه شاد منتقل شد، به وضوح می دیدم که بزرگ مهر دارد از درس خواندن بی زار می شود. چرا که او دیگر قادر نبود بدون حضور من یا پدرش در کلاس ها فعالیت کند و همچنین از بازخورد معلم نسبت به فعالیتش اطلاع پیدا کند. به این نتیجه رسیده بودیم که تکلیف را از شاد برداریم و از طریق واتس اپ به او بدهیم. او تکلیف را انجام دهد؛ از واتس اپ برای ما بفرستد و ما تکلیف را در برنامه شاد بار گذاری کنیم. این روزها کلاس در واتس اپ تشکیل می شود. فرزندم مستقلانه از ما می خواهد که دیگر به خاطر او اواسط روز به خانه نیاییم. چرا که او قادر است به راحتی فعالیت های کلاسی را انجام دهد.»
او در ادامه می گوید: «هرجا که امکان صحبت داشته باشم، از مسئولان درخواست می کنم از افراد نابینای برنامه نویس که در استخدام آموزش و پرورش هستند، دعوت به عمل آید تا عضو تیم برنامه ساز آموزشی باشند. چرا که فقط از همین طریق می شود برنامه هایی دسترس پذیر، طراحی و اجرا کرد.»
نتیجه این که دانش آموزان نابینا برای استفاده برابر از آموزش های آنلاین، نیازمند برنامه ها و محتوای دسترس پذیر هستند. سازمان آموزش و پرورش استثنایی کشور، برنامه ای را در دست اجرا دارد که طبق آن، عوامل اجرایی و آموزشی مدرسه های پذیرا تحت تعلیم آموزش های ویژه قرار می گیرند. مانند: آموزش خط بریل، زبان اشاره و چگونگی پذیرش افراد آسیب دیده در کلاس و مدرسه. باشد که این آموزش ها که هدفی جز ارتقاء سطح آگاهی اولیای مدرسه نسبت به امور افراد آسیب دیده، از جمله توانایی ها و محدودیت های آن ها ندارد، سبب شود تا دانش آموزان نابینا که تا این حد با همت و جدیت تمام به تحصیل می پردازند، به آسودگی در کلاس ها حضور یابند و از منابع موجود استفاده کنند.
روزهای تان پر از شوق زندگی.
منبع: ماهنامه ی مانا.