نویسنده: صلاح محمدی
منبع: سی و چهارمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
بسیاری از نابینایان با آموزشگاه شهید محبی آشنا هستند و از آنجا خاطره های فراوان دارند. با شنیدن نام آموزشگاه شهید محبی، ناخودآگاه به یاد مهم ترین محیط آموزشی نابینایان و کم بینایان کشور می افتیم که پرچم دار آموزش دانش آموزان با آسیب بینایی در کشور است. مدرسه ای که تنها یک مدرسه نیست بلکه یک مجتمع آموزشی است که دانش آموزان با آسیب بینایی شهرستان تهران و شهرستان های دور و نزدیک امکان تحصیل در سه مقطع ابتدایی، متوسطه ی اول و متوسطه ی دوم را در آن داشته و از امکانات خوابگاهی و ورزشی مناسبی برخوردار است. هر چند در شهرستان تهران مدارس دیگری مانند مدرسه دکتر خزائلی و مجتمع دخترانه نرجس، به صورت تخصصی وظیفه یاددهی و یادگیری دانش آموزان با آسیب بینایی را بر عهده دارند، اما مجتمع آموزشی شهید محبی با فضای بزرگ و کافی خود، داشتن امکانات خوابگاهی، ورزشی و فرهنگی، تحت پوشش داشتن سه مقطع آموزش عمومی و رشته ی موسیقی در متوسطه ی دوم، همکاران با تجربه و با سابقه در امر آموزش گروه دانش آموزان با آسیب بینایی و بسیاری از محاسن دیگر، گوی سبقت را در امر آموزش از سایر رقبا ربوده و خود را به عنوان برند آموزشی نابینایان و کم بینایان کشور مطرح ساخته است. فارغ التحصیلان موفق و چهره های برجسته فرهنگی و ورزشی که خروجی این مجتمع آموزشی به شمار می روند، بیش از پیش بر اعتبار آموزشی آن افزوده است.
افرادی که در این آموزشگاه تحصیل کرده اند و معلم، وکیل و استاد دانشگاه شدند یا در مشاغل دیگر به کار مشغول شدند. کارنامه ی شصت ساله ی این آموزشگاه نشان می دهد در رشد و پیشرفت فرهنگی و اجتماعی جامعه ی نابینایان ایران مؤثر بوده و در تاریخ تحولات این جامعه نقطه ی عطف و رخدادی تأثیرگذار بوده است.
اما امروز حال و وضع این برند آموزش نابینایان کشور زیاد خوب نیست و کم لطفی مسئولین آموزش و پرورش با نیازهای ویژه نسبت به این مجتمع، آن را در سراشیبی سقوط قرار داده است.
برای آگاهی بیشتر و بهتر نسبت به اوضاع کنونی این آموزشگاه، آن را از لحاظ چند شاخص آموزشی مورد بررسی قرار می دهیم.
1ـ فقدان کادر آموزشی متخصص متناسب با دروس مورد تدریس
هر چند ظهور پدیده های شگفت انگیز قرن بیست و یکم مانند اینترنت و اخیراً هوش مصنوعی، انجام امور در تمام زمینه ها را به منتها درجه ی راحتی خود رسانده و انجام هر امری را از سرودن شعر تا نوشتن مقاله و خیلی از کارهای دیگر را بسیار آسان نموده است، اما امر تدریس و شغل معلمی، حرفه ای نیست که به این راحتی ها تسلیم پیشرفت های اعجاب انگیز بشر شود. چرا که تدریس یک تعامل انسانی میان مربی و متربی است که نیازمند یک رابطه شناختی و عاطفی می باشد تا طی آن معلم دانش خود را به دانش آموز انتقال دهد.
پر واضح است که یکی از ارکان اساسی امر داشتن معلم تخصصی برای تدریس هر موضوع و کتاب درسی می باشد. معلمی که در تدریس خود متخصص بوده و رشته ی دانشگاهی وی ضامنی برای ارائه ی دانش ناب به دانش آموز باشد. هر چند در مدرسه شهید محبی تعدادی از دروس توسط معلمان تخصصی تدریس می شوند، اما نحوه سازمان دهی ساعات کاری معلمان و فقدان معلم تخصصی برای برخی از کتاب ها، شرایطی را پیش آورده است که تدریس برخی از دروس به معلم غیر تخصصی آن سپرده می شود؛ که ضرر نهایی آن متوجه افت تحصیلی دانش آموزان شده و در نهایت عملکرد موفق مدرسه را به عنوان یک برند آموزشی نابینایان به چالش جدی کشیده است. خلاصه اینکه اگر فکری برای تأمین کادر آموزشی متخصص نشود یا حداقل سازمان دهی ساعات کار همکاران بر اساس ملاک هایی چون تخصص و تجربه انجام نگردد، کیفیت تحصیلی دانش آموزان حتی از وضعیت فعلی بدتر شده و آموزش و یادگیری در این مدرسه مهم، به یک امر نمادین تبدیل می شود؛ و تمام زحمات و تلاش های عوامل اجرایی، کادر آموزشی و هزینه های دولتی و خانواده ها و از همه مهم تر با ارزش ترین سرمایه ی این مدرسه یعنی عمر دانش آموزان، به هدر خواهد رفت.
2ـ افت تحصیلی شدید دانش آموزان
مسئله افت تحصیلی، همیشه یکی از شاخص های کاهش کیفیت و تنزل راندمان سازمانی مراکز آموزشی بوده است. با جرأت می توان گفت مهم ترین مسئله ای که در حال حاضر ماهیت سازمانی آموزشگاه شهید محبی را به عنوان یک مدرسه و متولی آموزش دانش آموزان با آسیب بینایی تهدید می کند، افت تحصیلی دانش آموزان است که در سال های اخیر و به خصوص بعد از همه گیری کرونا یقه ی بسیاری از مدارس و از جمله مدرسه شهید محبی را گرفته است.
افت تحصیلی به عنوان یک متغیر وابسته می تواند محصول عوامل متعددی باشد که یکی از عوامل احتمالی این پدیده در مدرسه شهید محبی در بند اول مورد بحث قرار گرفت. احتمالاً یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار در این زمینه، کاهش اقتدار معلم و حرکت به سمت دانش آموز محوری بوده است که تمام امور باید برحسب رضایت و علاقه دانش آموز صورت پذیرد.
عامل دیگری که افت تحصیلی دانش آموزان این مرکز آموزشی را تشدید کرده است، ارتقاء بسیار آسان به پایه ها و مقاطع بالاتر است، طوری که دانش آموز به هیچ وجه دغدغه ی امتحان و نمره را نداشته و تأکید بر سهل گیری در امتحانات و دادن نمره به دانش آموزان، باعث شده است که فرایند یاددهی یادگیری آن چنان که باید مسیر طبیعی خود را طی نکند.
شاید کلاس های ناهمگون از لحاظ توانایی های شناختی و هوشی یکی دیگر از عوامل مؤثر بر افت تحصیلی دانش آموزان این مدرسه باشد. با این توضیح که در برخی از کلاس ها، دانش آموزان با سطوح هوشی و توانایی های شناختی بسیار متفاوت و با دامنه تغییرات بالا، در کنار همدیگر نشسته و از یک مواد، منبع درسی، روش تدریس و یک نوع ارزیابی مشترک بهره می برند. این شرایط باعث تداخل یادگیری برای دانش آموزان دیگر شده و از لحاظ تحصیلی عملکرد یکسانی نخواهند داشت. گاه تأثیر منفی این وضعیت خود را در افت تحصیلی دانش آموزان دیگر نشان خواهد داد.
عامل دیگری که می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان این مدرسه دخیل باشد، عدم کنترل بر حضور و غیاب دانش آموزان و سهل انگاری اولیای مدرسه نسبت به این قضیه است. طوری که در ابتدای مهر و در هنگام بازگشایی مدارس مکرراً دیده شده که گاه دو هفته از غیبت دانش آموز گذشته و عملاً اتفاق خاصی هم نیفتاده است؛ یا بعد از تعطیلات سیزده به در گاه با یک هفته تأخیر بر سر کلاس های درس حاضر می شوند و متأسفانه این روال در طول سال تحصیلی نیز جریان داشته و گاه بدون دلیل موجه دانش آموز غیبت می کند.
بدون شک اولین تأثیر منفی غیبت دانش آموز، در افت تحصیلی وی خود را نشان داده و از طرف دیگر نیز این غیبت های مکرر موجب می شود که نظم کلاس را بر هم زده و فرایند بودجه بندی تدریس را دچار مشکل و بی نظمی سازد و آثار منفی این مسئله را به کلاس و عملکرد دانش آموزان دیگر نیز منتقل نماید.
به نظر می رسد بی توجهی خانواده ها نسبت به عملکرد تحصیلی فرزندان خویش به خصوص در زمان شیوع کرونا و آموزش مجازی یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر افت کیفیت دانش آموزان بوده است؛ اما به احتمال زیاد مهم ترین عاملی که افت تحصیلی دانش آموزان را هدف گرفته است، کاهش انگیزه عمومی ای باشد که علاوه بر دانش آموزان با آسیب بینایی، دانش آموزان بینا نیز به آن مبتلا هستند. کاهش انگیزه ای که ناشی از مشاهده تحصیل کردگان نابینا و کم بینا و دارای مدارج عالی دانشگاهی هستند و برای پیدا کردن شغل هزاران در را زده و نا امید شده اند. بی انگیزگی ای که محصول تنگ نظری های جامعه و بازار کار نسبت به افراد با آسیب بینایی تحصیل کرده است.
3ـ عدم برخورداری دانش آموزان از برنامه درسی مخصوص به خویش
مشاهده ی صحنه ای که مادر دانش آموز وی را تا مدرسه و گاه کلاس درس همراهی می کند، سطح پایین مهارت های اجتماعی در میان دانش آموزان، عدم توانایی دانش آموزان در بهره گیری از سایر حواس خویش هنگام برخورد با مشکلات و چالش ها، خلأ مواد و منبع درسی ای که با هدف پرورش مهارت های شغلی دانش آموزان در آینده برنامه ریزی و پیش بینی شده باشد، سطح پایین مهارت های خودیاری و مهم تر از همه عدم توانایی و شایستگی دانش آموزان در خصوص داشتن قدرت تصمیم گیری در مورد مسائل مربوط به خویش، همه و همه مواردی هستند که ما را به این واقعیت تلخ می رساند که دانش آموزان آموزشگاه شهید محبی از داشتن یک برنامه درسی مخصوص به خود محروم هستند و موارد بالا بیانگر آن است که دانش آموزان در این زمینه ها به صورت جدی دارای مشکل و مسئله می باشند.
یادمان باشد که مفهوم آموزش و پرورش یک اصطلاح دو کلمه ای است و نباید فقط به آموزش پرداخت و پرورش را رها نمود.
برنامه درسی ویژه دانش آموزان با آسیب بینایی(ECC) برنامه ای است که نیازهای واقعی دانش آموزان از قبیل مهارت های جبرانی مانند توانایی استفاده از بریل، کارایی حسی، مهارت های بهره گیری از فناوری های کمکی، مهارت های جهت یابی و حرکت، مهارت های زندگی مستقل، مهارت های اجتماعی، شایستگی های حضور در اماکن عمومی و استفاده از امکانات تفریحی و سرگرمی، مهارت های شغلی و در نهایت صلاحیت ها و شایستگی های خود تصمیم گیری را به دانش آموزان آموزش داده و به معنای واقعی کلمه آنها را برای حضور فعال در جامعه و محیط کار آماده می کند؛ اما غفلت آموزش و پرورش استثنایی کشور به صورت کلی و سازمان آموزش و پرورش استثنایی تهران به شکل خاص در خصوص استقرار چنین برنامه ای نه تنها برای آموزشگاه شهید محبی، بلکه برای تمام مدارس خاص دیگر سطح کشور، باعث شده است که دانش آموزان با آسیب بینایی بازنده ی اصلی و ناکام بزرگ آوردگاه تعلیم و تربیت باشند و از کمترین توانایی ها، مهارت ها و شایستگی های لازم به عنوان یک شهروند عادی برخوردار نباشند.
که البته باید گفت که فقدان چنین برنامه ای برای آموزشگاه پرچم داری مانند شهید محبی، گناهیست نابخشودنی و خطاییست که آینده ی تحصیلی، خانوادگی، شغلی و مهم تر از همه استقلال دانش آموزان این مدرسه را به شدت تهدید می کند.
4ـ کیفیت مدیریت و اداره مجتمع
به قول امانوئل کانت فیلسوف شهیر آلمانی، دو تا از دشوارترین کارهای آدمی تعلیم و تربیت و حکومت داری است.
همان طور که کانت اشاره کرده است تعلیم و تربیت انسان، یک امر بسیار دشوار و پیچیده است. چرا که در مسیر پر پیچ و خم تربیت، چالش ها، موانع و مشکلات بس بزرگ و عدیده ای وجود دارد که هر کسی را یارای آن نیست که این کشتی طوفان زده را سالم به سرمنزل مقصود برساند.
امر تعلیم و تربیت به النفسه امری پیچیده و دشوار است. حال اگر این فرایند برای دانش آموزانی صورت بگیرد که خود با مشکلات و مسائل دیگری از قبیل معلولیت و عوارض ناشی از آن دست و پنجه نرم می کنند، امر تعلیم و تربیت بیش از پیش پیچیده تر و دشوارتر خواهد شد؛ بنابراین عقل سلیم حکم می کند که برای سکان داری چنین حوزه ی پیچیده ای باید فردی متخصص، با تجربه در امور نابینایان و کم بینایان، مقتدر و با خصال نیکوی انسانی گماشت که چون مدیری توانمند و رهبری صاحب نفوذ بتواند امور را مدیریت کرده و چون والدی مشفق، به رتق و فتق امور مرتبط با دانش آموزان بپردازد. کادر خود را از افراد متخصص، با تجربه، توانمند و دلسوز تشکیل داده و آنچه را که در توان و تخصص دارد برای حد کمال تعلیم و تربیت اماناتی که به عنوان دانش آموز به وی سپرده اند، انجام دهد.
مسائل و مشکلات آموزشگاه شهید محبی به چند مورد مذکور محدود نبوده و صرفاً به علت ضیق وقت اهم آنها را ذکر کرده و از باقی چشم پوشی کرده ایم. مواردی چون عدم تأمین خوابگاه در زمان مقرر و اسکان دانش آموزان در آن، بی توجهی به بودجه لازم برای مجتمع به خصوص در رابطه با غذای دانش آموزان خوابگاهی، عدم تأمین سرویس ایاب و ذهاب دانش آموزان، کاهش چشم گیر تعداد دانش آموزان، عدم تخصیص پرسنل اجرایی کافی به آموزشگاه و بسیاری دیگر از مشکلات، موجودیت آموزشگاه شهید محبی را تهدید می کند.
خلاصه ی کلام اینکه اگر اراده و عزمی برای زنده نمودن جلال و شکوه آموزشگاه شهید محبی وجود داشته باشد، این امر دور از دسترس نیست.
به امید اینکه مسئولین خطرات ناشی از بی توجهی به مدرسه پرچم دار آموزش نابینایان و کم بینایان کشور را درک نموده و برای بازیابی عظمت، کارایی و اثربخشی این مدرسه تلاش نمایند.