نویسنده: محمد نوری
منبع: سی و چهارمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
متأسفانه در تاریخ، هنر، خدمات و بسیاری از جنبه های زندگی نابینایان ایران کمتر تحقیق و نوشتاری شده و آثار موجود نیز کمتر معرفی شده اند. نشریه نسل مانا و تلاش های گردانندگان آن از این نظر ستودنی است، زیرا سعی دارند فقر فرهنگی و تأخر اطلاعاتی که ریشه بسیاری از بلایا و مشکلات فردی و اجتماعی است را در جامعه نابینایان برطرف کنند.
اگر یک پژوهشگر یا توریست خارجی بخواهد درباره شخصیت ها، مراکز، مدارس و فعالیت های نابینایان ایران بداند، چه منبعی را معرفی می کنید که خلاصه، جامع و جذاب باشد؟ اگر از من بپرسند، بی درنگ کتاب “آن سوی تاریکی” نوشته پری زنگنه را معرفی می کنم. این کتاب، دایرة المعارفی کوچک و خلاصه است که مجموعه ای از اطلاعات درباره مراکز، جریان ها، رخدادها، کتاب ها و شخصیت های نابینا در ایران معاصر را ارائه می دهد.
پری زنگنه کتاب دیگری به نام “آواز پری ها” هم دارد که مکمل “آن سوی تاریکی” است. این دو کتاب بسیار دلنشین و جذاب و به دور از انگیزه های شخصی نوشته شده اند. ابتدا خلاصه ای از زندگی نویسنده می آورم.
پری رخ شاه یَلانی، مشهور به پری زنگنه، در سال ۱۳۱۸ متولد شد. در سال ۱۳۵۰ در یک حادثه رانندگی نابینا شد و زندگی جدیدی را آغاز کرد. به دلیل علاقه اش به موسیقی و آواز، تحصیلات مقدماتی خود را در تهران گذراند و نزد استاد نصرالله زرین پنجه ردیف آوازهای ایرانی را فرا گرفت. سپس به هنرستان عالی موسیقی رفت و نزد خانم باغچه بان اپرا آموخت و فارغ التحصیل شاخه اپرا از کنسرواتوار عالی موسیقی تهران شد. او برای تکمیل آموخته های خود به ایتالیا، آلمان و اتریش سفر کرد و از چندین آکادمی فارغ التحصیل شد.
علاوه بر خوانندگی، پری زنگنه در سفر به ژاپن، استعداد خود در هنر گل آرایی را کشف کرد و آن را فرا گرفت و در بازگشت به ایران نمایشگاه های گل آرایی برگزار کرد و کتابی درباره آن منتشر ساخت. در سال ۱۳۵۰ در حادثه ای ساده بینایی خود را از دست داد، اما پس از وقفه کوتاهی به فعالیت های خود ادامه داد. صدای او در تالارهای مهم جهان از جمله لینکن سنتر نیویورک، هربست سانفرانسیسکو، دانشگاه هاروارد، سل گو پاریس و هرکولس مونیخ طنین انداز شده است.
او در سراسر ایران به اجرای موسیقی و برگزاری کنسرت پرداخت و به آشنا سازی مردم با موسیقی محلی ایران کمک کرد. از اجراهای معروف او سولیست بودن در سمفونی شماره ۹ بتهوون با ارکستر سمفونیک فورت لادردل در فلوریداست. بازسازی علمی ترانه های بومی و محلی ایران و اجرای آنها به سبک کلاسیک از کارهای شاخص اوست. برای کودکان چندین کتاب نوشته و مقالات و ترانه های متعددی منتشر کرده است.
فرهنگ جامع “آوای نام ها از ایران زمین” که مهم ترین نام نامه در زبان فارسی محسوب می شود، حاصل پنج سال تلاش اوست. از دیگر کتاب های او می توان به “پری لالایی ها، سروده های پری زنگنه برای همه سالان” و “سخنی به خوشی: حرف هایی بزرگ در کتابی کوچک” اشاره کرد.
اما کتاب مهم تر پری زنگنه، “آن سوی تاریکی: آنجا که خورشید به دل ها می تابد” است که اولین بار در سال ۱۳۸۷ توسط کتاب سرا منتشر شد. نویسنده در مقدمه، انگیزه اش از نوشتن کتاب را پس زدن ابهامات و تصورات نادرست درباره زندگی نابینایان و عرضه گزارش های درست درباره خود در سال های نابینایی می داند. دکتر عبدالعزیز واحدی در مقدمه اثر نوشته است: “نویسنده این کتاب، شخصیت والای مورد تأیید دوستان و همکاران جدید و قدیم است؛ از طرف دیگر شهرت همه جاگیر و محبوبیت ایشان به عنوان هنرمندی مشهور و دوست داشتنی می تواند بیش از هر فردی نگارش این کتاب را تأیید نماید.”
این کتاب علاوه بر زندگی نامه مؤلف و خاطرات او، مروری بر مسائل دوره معاصر نابینایان است و شامل ۳۲ بخش می باشد. بخش اول “قصه من” طولانی ترین قسمت و سرگذشت مؤلف است. سپس به مباحثی چون:
– “از نابینایی چه می دانید” درباره آسیب ها و مشکلات نابینایان
– “گفتاری در طلوعی تاریک” درباره وظایف والدین و جامعه نسبت به نابینایان
– “حس زندگی” درباره حواس انسان و تقویت دیگر حواس در نابینایان
– “آموزش به نابینایان” درباره شیوه آموزش و وضع آموزشگاه های نابینایان
– “نابینایان در فکر توشه و پیشه” درباره حرفه آموزی و اشتغال آنان
– “پیوند و زیستن” درباره مسائل ازدواج نابینایان و نقش والدین آنها
– “نقش اجتماع” درباره نگرش و طرز فکرهای مردم نسبت به نابینایان
– “وقتی تاریکی به سراغمان می آید” درباره عوامل نابینا شدن
– “خواب دیدن نابینا و بینا شدن نابینا”
– “گفت وگو با نابینایان” درباره علل رشد و پیشرفت آنان
– “هنر، افسانه و ورزش” درباره ورود نابینایان به این عرصه ها
– “تحرک و جهت یابی” به عنوان یکی از نیازهای نابینایان
– “وسایل کمکی نابینایان” درباره فناوری های مدرن در خدمت آنان
– “سگ راهنما، راهنمایی” درباره مشاوره و اهمیت سگ راهنما
– “ایران و نابینایان” درباره وضع نابینایان در ایران و معرفی شخصیت ها و نهادهای مدنی
– “آموزشگاه های نابینایان ایران” گزارش مدارس و مراکز آموزشی
– “نام آوران نابینای ایران” معرفی شخصیت های مشهور از رودکی تا محمد خزائلی
– “نابینایان همیشه جاودان جهان” معرفی مشاهیر نابینا در جهان
– “یاران نابینا” معرفی افرادی که به نابینایان کمک کرده اند
– “آموزشگاه ها و سازمان های دولتی و غیر دولتی جهان” معرفی مراکز مهم ویژه نابینایان
– “چشم اندازی به تاریخچه چشم پزشکی در ایران” بررسی تاریخ تحولات چشم پزشکی
در پیوست کتاب، تصاویر مؤلف در کشورهای مختلف آمده است. سعی کردم فهرست کاملی از مباحث این کتاب را معرفی کنم تا بدانید با چه اثر عمیق و پرمحتوا و جامعی مواجه هستید. این کتاب منحصر به فرد است و نابینایان ایران حتماً باید آن را در خانه داشته و بارها مطالعه کنند، زیرا درس ها و تجربه های بسیاری از آن می توان آموخت.
کتاب “آن سوی تاریکی” از جهات مختلف اثری بی نظیر و مهم است. این کتاب در مجموع زندگی نامه خودنوشت پری زنگنه است، اما سبک و روش نویسنده مثل زندگی نامه های خودنوشت متعارف نیست و سبک جدیدی دارد. در فصل “قصه من” مستقیم به خود پرداخته، ولی در دیگر فصل ها خودش را در حاشیه قرار داده و موضوعی را برجسته کرده است.
اهمیت دیگر این اثر اطلاعات ارزشمند و دست اول آن است. اطلاعات ارائه شده در این کتاب شنیده ها و دیده های نویسنده است که از این نظر سندیت و وثاقت آن اهمیت ویژه دارد. پژوهشگران با ارجاع به این کتاب می توانند بر اعتبار کار خود بیفزایند.
این کتاب در واقع یک دوره تاریخ نابینایی ایران در دوره معاصر است. تا کنون تاریخ نابینایی، یعنی سیر تحولات نهادها و جامعه نابینایان، تألیف و عرضه نشده بود و این کتاب اولین اثر در این باره است.
زنگنه درباره محتوای کتاب گفته است: “در این کتاب سعی کرده ام اجتماع را آموزش بدهم تا با نابینایی آشنا شوند و زندگی را برای نابینایان راحت کنند تا آنها بتوانند در اجتماع راه پیدا کنند و از تحصیلاتشان درست استفاده کنند. نه اینکه کسی که دوره دکترا یا وکالت خوانده برود و اپراتور بشود.”
هدف اصلی زنگنه جامعه پذیری نابینایان است، اما جامعه پذیری متکی بر فرهنگ سازی اجتماعی؛ یعنی درصدد بوده سطح فرهنگ و شعور جامعه نسبت به نابینایان را افزایش دهد تا مردم درک و فهم واقعی تری پیدا کنند. این اثر را می توان نخستین کتابی دانست که مؤلف آن نابیناست و نابینایی را تجربه کرده و از روابط نامناسب مردم رنجیده شده، از این رو درصدد برآمده روش منطقی و درستی پی ریزی کند.
کتاب “آن سوی تاریکی” توسط نخبگان جامعه با استقبال مواجه شد. یادداشت ها و بررسی هایی که درباره این اثر در اینترنت و شبکه های مجازی منتشر شده، گویای این استقبال است. با همت مجله بخارا، نشستی رونمایی در بیستم فروردین ۱۳۸۸ در دفتر مجله در تهران برگزار شد که شخصیت های فرهیخته در آن حضور داشتند. اما هنوز در بین نابینایان و خانواده های آنان و نیز عموم مردم به طور کامل معرفی نشده است.
رسانه ها، سایت ها و گروه ها وظیفه دارند اطلاع رسانی کنند و جنبه هایی از کتاب را معرفی نمایند تا شور و اشتیاق نسبت به این اثر گسترش یابد. لازم است نسخه های صوتی و گزیده ای از آن با خط بریل عرضه شود و جلسات و نشست های توضیحی و رونمایی برگزار گردد. مهم تر این است که به صورت درس و کارگاه یا پادکست آموزشی عرضه شود.
از مدیران محترم مانا خواهش می کنم به روش های زیر روی این اثر بیشتر کار شود:
- از خانم زنگنه دعوت کنید تا در جلسه ای خودش این کتاب را توضیح دهد.
- جلسه ای “کتاب گزاری” یعنی بررسی محتوایی کتاب با حضور مؤلف و چند کارشناس در مانا برگزار شود.
- مانا و انجمن نابینایان ایران از آموزش استثنایی کشور تقاضا کنند این اثر را خریداری و در همه مدارس نابینایان در اختیار قرار دهند.
- در دانشگاه هایی مانند تهران و علامه که دانشجویان نابینای بیشتری دارند، جلسه بررسی این کتاب برگزار شود.
- مانا می تواند جشنواره گزارش نویسی درباره این کتاب برگزار کند و از نابینایان دعوت کند تا توصیف و نقدی درباره آن بنویسند.
آیا زشت نیست که درباره این کتاب شبکه های خارجی برنامه اجرا کنند ولی در ایران اقدامی انجام نشود؟
مجدداً تأکید می کنم این کتاب را حتماً تهیه کنید و مانند یک کتاب مرجع مطالعه کنید.