نویسنده: رؤیا بابایی
منبع: بیستمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
اقدام وزارت آموزش و پرورش در رد گستردۀ نابینایان پذیرفته شده در آزمون استخدامی این وزارتخانه بی عدالتی بزرگی بود که اخیراً صورت گرفت؛ اقدامی که علاوه بر تبعیض علیه نابینایان، توانمندی آنها را که تحصیل کرده ترین طیف در میان انواع معلولیت ها هستند، زیر سؤال برد و سرنوشت بسیاری از نابینایان را دچار تغییر و چالش کرد .
روی دیگر این سکه این است که این وزارتخانه از سویی با قید پذیرش معلول در دفترچۀ آزمون استخدامی تبعیت خویش را از اجرای سهم ۳درصد استخدام معلولان اعلام می کند و از سوی دیگر با رد صلاحیت پذیرفته شدگان، قانون را دور می زند و علاوه بر آن دلیل عامه پسندی برای دور زدن قانون پیدا و در محکمه با توسل به این دلیل که نابینایی علت نپذیرفتن افراد بوده است، خود را تبرئه می کند !
فارغ از نگاه حقوقی به مسئله، این اقدام انسانی نیست. این رفتار از وزارت آموزش و پرورش که رسالت آموختن و روشنگری آحاد جامعه را بر دوش دارد و وظیفه دارد قانون مداری، عدالت و انسانیت را به جامعه بیاموزد، اصلاً زیبنده نیست.
رد گروهی نابینایان
مدیرعامل شبکۀ تشکل های نابینایان و کم بینایان چاوش در گفتگو با خبرنگار نسل مانا درباره جزئیات نپذیرفتن نابینایان در آموزش و پرورش گفت: اخیراً تعداد زیادی از افراد نابینا که در آزمون استخدامی آموزش و پرورش قبول شده بودند، در مرحلۀ بعدی رد شدند .
سهیل معینی افزود: بعد از رد جمعی نابینایان به وزارتخانه اعتراض کردیم و گفتیم دست کم در پست های مربوط به جذب در آموزش و پرورش استثنایی نباید این اتفاق صورت می گرفت . ما قبول داریم که برخی از افراد نابینا ممکن است توانایی کافی را نداشته باشند، اما این گونه نیست که همۀ آنها شرایط و توانایی لازم را نداشته باشند ؛ بنابراین فرد نابینا فقط باید با توجه به توانمندی هایش سنجش شود .
عدم پذیرش به دلیل نابینایی
سهیل معینی بیان کرد : به دنبال رد گستردۀ نابینایان مسئله را پیگیری کردیم و متوجه شدیم برای رد این افراد یک دلیل محوری اعلام شده است و آن این بود که در تمام کمیسیون های پزشکی به افراد گفته بودند به صرف نابینایی پذیرش نمی شوید و اصلاً به مباحثی مانند توانمندی و مهارت افراد توجه نشده بود .
او افزود: پیگیری های بعدی نشان داد نابینایان حتی برای پست هایی مانند آموزگار استثنایی هم رد شده اند و خبرها حاکی از شیوۀ برخورد غیر حقوقی و غیر اخلاقی با آنها بود، یعنی افراد نابینا صرف نظر از پذیرفته نشدن، تحقیر شده و اهانت دیده بودند.
مدیرعامل انجمن باور ادامه داد: هر دو موضوع برای ما اهمیت داشت و در نهایت در ادامۀ پیگیری ها موفق به طرح مسئله با شخص وزیر آموزش و پرورش شدیم .
معینی توضیح داد: دلایل وزارتخانه این بود که سهمیۀ هزار نفر جذب برای آموزش و پرورش استثنایی در حوزۀ معلولان هنوز عملی نشده است که ما گفتیم فعلاً بهتر است روی موضوع جذب آموزگار ابتدایی استثنایی که عملی شده، بحث کنیم تا مشکلات این زمینه رفع شود .
وی همچنین بیان کرد: در برخی شهرها یک فرد کم بینا را رد و در جای دیگری فرد کم بینا را پذیرفته بودند و این نشان می دهد آموزش و پرورش برای نپذیرفتن نابینایان، حتی وحدت رَویه هم نداشته است .
یک گام به جلو
این فعال حوزۀ معلولان کشور گفت: با پیگیری ما و اطلاع به وزیر، وزارتخانه پذیرفت که نابینایان را در این مرحله به صرف نابینایی رد نکند، بلکه آنها را به مرحلۀ دیگری از مصاحبه بفرستد.
معینی توضیح داد: وزارتخانه یک دستورالعمل را به صورت ویدئو کنفرانس به استان ها اعلام کرد و گفت که همۀ استان ها باید نابینایانی را که در مرحلۀ اول به صرف نابینایی رد کرده اند، به مصاحبۀ مجدد دعوت کنند؛ به این منظور که توانایی همۀ افراد رد شده در کمیسیون اول، در کمیسیون دوم احراز و تعیین شود .
وی افزود: بعد از تصمیم گیری برای دعوت دوباره از نابینایان و شرکت در کمیسیون، استان اصفهان این اقدام را انجام داد و در تهران هم از ۲۷ نفر، ۲۶ نفر به مصاحبۀ دوم دعوت شدند .
مصاحبۀ مجدد به معنای استخدام نیست
معینی ابراز داشت: اقناع وزارتخانه برای دعوت مجدد از نابینایان پذیرفته شده در آزمون استخدامی آموزش و پرورش، یک قدم به عقب راندن وزارتخانه بود، اما نباید این گونه تعبیر شود که دعوت دوباره به مصاحبه مساوی با جذب و استخدام قطعی است .
وی با اشاره به اینکه وزارتخانه بر جذب نکردن نابینایان پافشاری می کند، دعوت دوباره به مصاحبه را دستاورد مهمی دانست و اذعان کرد: در همین مرحله هم اگر تعدادی از نابینایان بتوانند از سد مصاحبه عبور کنند و استخدام شوند؛ همین که ما توانسته باشیم از حذف و رد صد درصدی پذیرفته شدگان نابینا پیشگیری کنیم بَرنده ایم .
کمبود نیرو علت عدم جذب معلولان
معینی گفت: یکی از دلایلی که آموزش و پرورش برای نپذیرفتن معلولان و نابینایان می آورد، این است که چون امکان جذب نیرو محدود است، این سازمان می خواهد از یک نیرو به تناسب نیاز خود در جایگاه های مختلف استفاده کند؛ یک روز نیرو را به مدرسۀ استثنایی بفرستد و در مقطع دیگری به مدارس عادی و در شرایط دیگری به جایگاه های دیگر.
وی يادآور شد: این دلیل به خاطر هم خوانی با مقدورات کنونی آموزش و پرورش درست است، اما می توان آن را به دلیل مخدوش کردن جذب نیروی تخصصی نادرست دانست.
معینی تأکید کرد: در شرایط درست، آموزش و پرورش باید نیروی تخصصی بگیرد و وقتی کسی برای آموزش و پرورش استثنایی جذب می شود، جابه جایی او کار نادرستی است و امکان آموزش تخصصی را از بین می برد.
وی خاطرنشان کرد: آموزگار ناشنوایان، نابینایان، طیف اُتیسم، معلولان کم توان ذهنی و… باید به صورت تخصصی فقط این گروه ها را آموزش دهد و هرسال مهارت های مورد نیاز گروه هدف را در خود تقویت کند و استفاده از نیروها به دلیل کمبود نیرو، علمی نیست .
تغییر نمایندۀ بهزیستی
معینی همچنین از تغییر نمایندۀ سازمان بهزیستی در کمیسیون ها خبر داد و گفت: این تغییر به درخواست ما صورت گرفت، چون نمایندۀ قبلی از نابینایان دفاع نکرده بود و این بار نماینده ای به کمیسیون فرستاده شد که خود نابیناست و فضای جلسات با این اقدام تغییر کرد.
این فعال حوزۀ معلولان همچنین بیان کرد: البته به ما خبر داده اند که متأسفانه در برخی استان ها مانند گلستان، چهارمحال و بختیاری و کردستان، حتی نمایندۀ بهزیستی به جلسۀ دوم هم دعوت نشده است که در حال پیگیری این مسئله هستیم .
لزوم تصمیم گیری تخصصی
معینی ابراز داشت: حتی اگر قرار است افراد نابینا صرفاً به دلیل نابینایی از پذیرش در دستگاه ها رد شوند، این تصمیم باید در کمیسیونی که نمایندگان بهزیستی و گروه هدف در آن حضور دارند اتخاذ شود. یعنی در وزارت آموزش و پرورش کمیسیونی تخصصی باید معیارهای جذب افراد دارای معلولیت در پست های مختلف را مشخص کند؛ نه اینکه افراد سلیقه ای نظر بدهند، بدون اینکه معیارها و دلایل عدم احراز مشاغل برای نابینایان مشخص شده باشد .
رئیس هیئت مدیره انجمن باور اضافه کرد: دلیل عدم احراز یک پست توسط یک نابینا باید توضیح داده شود و معیارها تعیین کنند که اگر یک نا بینا نمی تواند پستی را احراز کند، آیا افراد کم بینا هم نمی توانند؟ آیا نابینایان دیگر با مهارت های ویژه تر هم نمی توانند؟ این کمیسیون باید بگوید افراد با چه میزان توانایی قادر به احراز جایگاه های شغلی هستند.
به گفتۀ معینی معیارها باید بر اساس عوامل توان بخشی و به صورت تخصصی تبیین شود تا سلیقۀ افراد اعمال نشود.
تخلف در کمیسیون ها
معینی با بیان این مطلب که در رد نابینایان تخلفاتی هم صورت گرفته بود، اظهار داشت: در بسیاری از شهرها ازجمله تهران کمیسیون های مربوط به پذیرش نابینایان بدون حضور نمایندۀ بهزیستی تشکیل شده بود ، در حالی که طبق شیوه نامۀ خود آموزش و پرورش، حضور نمایندۀ بهزیستی در این کمیسیون ها الزامی است.
وی افزود: دو هفته پیگیر این مسئله بودیم . سازمان بهزیستی می گفت ما به کميسيون دعوت نشدیم و آموزش و پرورش می گفت ما بهزیستی را دعوت کرده ایم ؛ درنهایت متوجه شدیم نامۀ آموزش و پرورش در سیستم دولتی ثبت نشده و درنتیجه بهزیستی هم آگاه نبوده است. بعد آنها را راهنمایی کردیم که آموزش و پرورش باید نامه را به کدام بخش از سازمان بهزیستی ارسال کند.
دفاع سازمان امور استخدامی
معینی خاطرنشان کرد: در دفترچۀ آزمون استخدامی برای پست آموزگار استثنایی، سهمیۀ معلولان قید شده بود و طبیعتاً افراد نابینا هم در آن شرکت کردند . پس از قبولی نابینایان، وزارتخانه گفت فرد نابینا در این پست نمی تواند جذب شود، ولی باقی انواع معلولیت می توانند، درحالی که این نکته در دفترچه اصلاً قید نشده بود . وی افزود: دفاع سازمان امور استخدامی از عدم قید نوع معلولیت برای پست های مختلف این بود که ما بر اساس حکم دیوان نمی توانیم در دفترچه بگوییم که کدام گروه معلولیت در این پست می تواند استخدام شود و کدام نوع معلولیت نمی تواند.
این فعال حوزۀ معلولان این پاسخ سازمان امور استخدامی را چالش خواند و گفت: باید روی این مسئله کار کرد، چون در برخی پست ها توانمندی جسمیِ خاصی مورد نیاز است و باید در دفترچه قید شود تا افراد با علم به توانمندی مورد نیاز دستگاه ها در آزمون ها شرکت کنند.
پیگیری اهانت ها
مدیرعامل شبکه تشکل های نابینایان و کم بینایان اذعان کرد: موضوع مهم بعدی رفتار منفی با نابینایان و توهین به آنان در کمیسیون ها بود. وزارتخانه منکر این اتفاق شد، اما شاهدان عینیِ برخورد نامناسب و ادبیات نا موجه کمیسیون ها و همچنین رَویۀ استان هایی مانند اصفهان که چهارده نفر از افراد نابینا را با شیوۀ برخورد نامناسب رد کردند، به عنوان گواه این موضوع معرفی شدند.
اجرای درست سهمیۀ استخدام معلولان
معینی اظهار داشت: بحث بعدی این است که سهمیۀ ۳درصد استخدام معلولان به چه شکل اجرا شود که هم حقوق افراد معلولان رعایت شود و هم افرادی جذب شوند که توانمندی اجرای آن پست را داشته باشند .
وی تشکیل کمیسیون های تخصصی و تدوین ضوابط جذب معلولان در هر پست را دو اقدام مهمی خواند که باید صورت گیرد تا بخش عمده ای از مشکلات اجرای سهم ۳درصد هم برای معلولان هم برای دستگاه ها رفع شود .
لزوم ارزیابی
وی گفت: واقعیت این است که گاه افرادی در این سهمیه جذب شده اند که واقعاً برای احراز آن جایگاه توانمند نیستند یا توانمندی کافی را ندارند. ما اگر مدافع حقوق معلولان هستیم، باید مدافع حقوق دانش آموزان دارای معلولیت هم باشیم و بپذیریم که برای آموزش دانش آموزان معلول باید از نیروهای آموزشی خوب و کار بلد بهره برد تا آنها توانمند تربیت شوند.
به گفتۀ معینی یکی از چالش ها در آموزش و پرورش استثنایی این است که این سازمان می گوید من دیگر نمی خواهم نیروی دارای معلولیت جذب کنم ؛ برای اینکه از نیروی معلول اشباعم و آموزش و پرورش در تمام سال های گذشته هر نیروی دارای معلولیتی را که جذب کرده، به آموزش استثنایی فرستاده است و ما اکنون به افراد غیرمعلول نیاز داریم .
وی تأکید کرد: بنابراین ما نباید هر فرد دارای معلولیت را با تکیه به سهمیه ۳درصد استخدام معلولان وارد آموزش و پرورش یا هر دستگاه دیگری کنیم، درحالی که آن فرد در مقام عمل توانمندی نداشته باشد ، بلکه باید در این خصوص فیلتذ صورت گیرد و کمیسیون هایی باید توانایی افراد را ارزیابی کنند .
خواسته های کوتاه مدت
مدیرعامل شبکۀ تشکل های نابینایان و کم بینایان چاووش گفت: تلاش می کنیم تا نابینایان به صرف نابینایی از جذب در همۀ دستگاه ها محروم نشوند و در همۀ استان ها برای تشخیص توانایی آنها بررسی های عمیق تری صورت گیرد . معینی تأکید کرد: وزارتخانه و همۀ دستگاه ها باید بپذیرند که حتی عدم پذیرش نابینایان هم باید با برخوردهای شایسته و صحیح همراه شود، هیچ فردی حق اهانت به آنها را ندارد و توهین کنندگان باید مورد پیگرد قرار گیرند .
مدیرعامل انجمن باور افزود: تشکیل کمیسیون تخصصی برای تدوین ضوابط جذب در پست های مختلف، مطالبۀ جدی ماست تا در سال های بعد شاهد اقدام سلیقه ای نباشیم . وی گفت: سازمان امور استخدامی در پذیرش معلولان برای مشاغل، نوع معلولیت را قید کند تا گروه های معلولین با علم و آگاهانه در آزمون شرکت کنند.
این فعال حوزۀ معلولان همچنین تأکید کرد: سازمان بهزیستی باید بداند گماردن تنها دو نفر برای پیگیری سهم ۳درصد کافی نیست و این مسئله این قدر مهم است که باید برایش کارگروه تخصصی تشکیل شود؛ نه آنکه همین معدود افراد صاحب تجربۀ چندساله در این زمینه را انتقال دهند یا با سپردن مسئولیت های دیگر موجب سلب تمرکز و اتلاف تجربۀ چندین سالۀ آنها شوند .
رد نابینایان به دلیل نابینایی خلاف است
مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان رد نابینایان به دلیل نابینایی را خلاف قانون دانست . محمدرضا ابراهیمی گفت: اگر نابینایی ملاک نپذیرفتن افراد نابینا در آموزش و پرورش باشد، این خلاف مصوبات است و وجاهت ندارد؛ مگر آنکه عوامل دیگری در این تشخیص دخیل باشد . ابراهیمی رد نابینایان به دلیل نابینایی را مربوط به دور اول مصاحبه با آنها دانست و افزود: این مسئله در مرحلۀ دوم مصاحبه و دعوت آنها به کمیسیون مجدد اصلاح شد .
وی ادامه داد: قرار نبود افراد به دلیل نابینایی از پذیرش در آموزش و پرورش محروم شوند و ممکن است دلایل کمیسیون پزشکی موارد دیگری، جز نابینایی بوده باشد .
این مسئول همچنین خبر رد نابینایان در کمیسیون دوم را نپذیرفت و افزود: اگر چنین اتفاقی رخ داده است، من موضوع را پیگیری خواهم کرد و همچنین از همراهی نمایندۀ این گروه نیز استقبال می کنم .
ابراهیمی بیان کرد: من نابینایان را افرادی توانمند و با قدرت تشخیص بالا می دانم و در مجموعۀ خودم، حتی فرد نابینایی است که مدیریت مدرسه ای را بر عهده دارد. او گفت: آموزش ابتدایی عادی خاص است و مثلاً اگر کسی لکنت زبان داشته باشد، برای دبیری می تواند پذیرفته شود، اما برای آموزگاری، چون بحث پایۀ دانش آموزان و خواندن و نوشتن آنها مطرح است، این امکان وجود ندارد .
مصاحبه های صوری
با اینکه مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان نپذیرفتن نابینایان به علت نابینایی را رد کرد، اما یکی از نابینایان پذیرفته شده در آزمون استخدامی آموزش و پرورش گفت: همۀ سیزده نفری که به مصاحبۀ مرحلۀ اول دعوت شده بودیم، دسته جمعی رد شدیم و فقط افراد دارای بینایی متوسط و رو به بالا پذیرش شدند. به ما گفتند که چون نابینای مطلق هستیم، نمی توانند ما را بپذیرند. رحیمی که برای پست آموزگاری استثنایی در آزمون اخیر پذیرفته شده، اما جذب نشده است، با بیان اینکه نمایندگان بهزیستی به جای دفاع از ما جلسه را ترک کردند، افزود: در مرحلۀ اول کمیسیون پزشکی که با حضور چند پزشک تشکیل شده بود، پرسش هایی مانند چگونگی مواجهه با دانش آموز بدخط یا شیوۀ تصحیح املای دانش آموز از من پرسیده شد که هیچ یک منشأ پزشکی نداشت.
او ادامه داد: هشتم مردادماه ما به کميسيون پزشکی دوم دعوت شدیم. این بار در کمیسیون هیچ پزشکی حضور نداشت و فقط مسئول منابع انسانی آموزش و پرورش، رئیس آموزش استثنایی و دو نماینده از بهزیستی حضور داشتند. در جلسۀ دوم از من خواستند تدریس کنم . من سابقۀ تدریس دارم، اما سؤالم این است که اگر ماهیت کمیسیون، پزشکی است، چرا از من تدریس خواسته می شود . تدریس باید در جریان مصاحبه صورت بگیرد تا دانش و تسلط فرد سنجیده شود . این جوان نابینای اصفهانی همچنین با گله مندی از رفتار نادرست افراد در کمیسیون دوم، گفت: صندلی ها را جابه جا کردند و از من خواستند صندلی خودم را از میان آنها پیدا کنم یا اینکه گفتند حدس بزن ما در این اتاق چند نفریم، درحالی که این رفتار، تمسخر و اهانت مسلم به یک نابیناست که متأسفانه از سوی افرادی که در سیستم آموزشی کشور نقش دارند دیده می شود .
رحیمی بیان کرد: کمیسیون نظر خود را در مورد من «عدم برخورداری از توانمندی های فردی» اعلام کرد، درحالی که تشخیص این ویژگی در صلاحیت کمیسیون پزشکی نیست . این جوان اصفهانی که دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد در رشتۀ مشاورۀ شغلی است، توضیح داد: دعوت نابینایان به کمیسیون دوم درواقع اقدامی ظاهری و صوری بود تا از فشارهای ناشی از اقدام قبلی خود در راستای رد نابینایان به دلیل نابینایی بکاهند و بگویند این بار توانایی افراد از منظر پزشکی بررسی شد، درحالی که نظر نهایی کمیسیون نشان می دهد کمیسیون دلیلی آورده که بررسی آن را در صلاحیت و اختیار خود نداشته است . این پرونده روی میز تحریریه نسل مانا همچنان باز است و پیگیری ای ما در این خصوص ادامه خواهد داشت.