نویسنده|: امین عرب
منبع: هجدهمین شماره ی ماهنامه ی نسل مانا
تفکر خلاق یک مهارت شناختی مهم است که به نوآوری، حل مسئله و رشد شخصی منجر می شود. این مهارت به افراد کمک می کند تا از افکار متعارف رها شوند و احتمالات جدید را کشف کنند. برای افراد با آسیب بینایی، توسعه و تقویت مهارت های تفکر خلاق اهمیت بیشتری دارد، زیرا این گروه با چالش های منحصر به فردی در درک و تعامل با جهان رو به رو هستند. این مقاله از منظر روان شناسی به قلمروی تفکر خلاق و اهمیت آن در زندگی افراد با آسیب بینایی می پردازد. با درک فرایندهای اساسی و مزایای تفکر خلاق، می توانیم راهبردهای مؤثری را برای آزادسازی توانمندی تخیل در این قشر کشف کنیم. افراد دارای آسیب بینایی، از طریق حواس باقی مانده توانایی قابل توجهی برای سازگاری و انطباق با اطراف خود دارند؛ با این حال آنها اغلب با موانع و محدودیت هایی مواجه می شوند که نیازمند رویکردهای جایگزین و تفکر نوآورانه است. افراد با آسیب بینایی با پرورش و تقویت توانایی های تفکر خلاق خود می توانند از این موانع فراتر بروند و دیدگاه های منحصر به فرد خود را برای یافتن راه حل های خلاقانه، ابراز وجود و پیشرفت در جنبه های مختلف زندگی پیدا کنند.
در این مقاله، تعریف و ویژگی های تفکر خلاق را بررسی می کنیم، به این نکته می پردازیم که چرا این نوع از تفکر، به ویژه برای افراد دارای آسیب بینایی ضروری است و اثرات اجتماعی پرورش تفکر خلاق در این جمعیت را مورد بحث قرار می دهیم؛ علاوه بر این نکات و راهکارهایی عملی را ارائه خواهیم کرد که می تواند به افراد با آسیب بینایی کمک کند تا مهارت های تفکر خلاق خود را پرورش دهند و توانمندی تخیلی خود را بالفعل کنند. افراد با آسیب بینایی با پرورش خلاقیت خود، نه تنها می توانند بر چالش ها غلبه کنند، بلکه خواهند توانست نقش قابل توجهی در جوامع خود ایفا کنند و الهام بخش دیگران باشند. از دیدگاه شناختی، هدف ما پرورش تفکر خلاق در زندگی افراد با آسیب بینایی و توانمندسازی آنها برای رسیدن به ارتفاع های جدیدی از دستاوردهای شخصی و اجتماعی است.
تفکر خلاق چیست؟
تفکر خلاق روشی است برای دیدن مشکلات یا موقعیت ها از منظری تازه و پیشنهاد راه حل های غیرمستقیمی که در ابتدا ممکن است ناخوشایند به نظر برسند. همچنین می توان گفت که تفکر خلاق توانایی تفکر متفاوت برای دیدن مسئله یا مشاهدۀ آن از زاویه و دیدگاهی جدید است. این توانایی اغلب موجب می شود که راه حل جدیدی پیدا کنید یا حتی بفهمید که مشکل، لزوماً، نیازی به راه حل ندارد.
چرا پرورش مهارت تفکر خلاق در افراد با آسیب بینایی ضروری است؟
تفکر خلاق فراتر از رویکردهای سنتی حل مسئله است و افراد را تشویق می کند تا دیدگاه های غیرمتعارف را بررسی کنند، فرضیات را به چالش بکشند و ابهام را بپذیرند. این موضوع شامل ذهنیتی است که کنجکاوی، نگرش باز و تمایل به خطر کردن را در بر می گیرد. برای افراد با آسیب بینایی، تفکر خلاق به دروازه ای برای باز کردن قفل تخیل و یافتن راه های جایگزین برای درک و تعامل با جهان تبدیل می شود. با پرورش مهارت های تفکر خلاق، آنها می توانند از توانایی های ذاتی خود برای نوآوری، سازگاری و غلبه بر چالش های منحصر به فرد خود بهره ببرند. تفکر خلاق به عنوان یک کاتالیزور برای گسترش بیشتر افق ادراکی افراد با آسیب بینایی عمل می کند و آنان را قادر می سازد تا از محدودیت های ناشی از آسیب بینایی خود فراتر بروند و راه های جدیدی برای کاوش و تفسیر جهان کشف کنند. افراد با آسیب بینایی با درگیر شدن با تفکر خلاق، می توانند تجربیات خود را باز سازی کنند، راه حل های جایگزین برای مشکلاتشان بیابند و قدرت حواس دیگر خود را برای ایجاد درک واضح و چندوجهی از محیط گسترش دهند. علاوه بر این تفکر خلاق به افراد با آسیب بینایی امکان می دهد تا افکار، احساسات و دیدگاه های منحصر به فردشان را بیان کنند. فعالیت های هنری مانند نقاشی، مجسمه سازی، موسیقی و نویسندگی به رسانه های قدرتمندی تبدیل می شوند که از طریق آن می توانند با دیگران در سطحی عمیق ارتباط برقرار کنند. همچنین آنان با بالفعل کردن پتانسیل خلاقانه شان، نه تنها صدایی برای مطرح کردن خود پیدا می کنند، بلکه کلیشه ها و تصورات غلط اجتماعی در مورد توانایی هایشان را نیز به چالش می کشند. آثار خلاقانۀ تولید شده به دست افراد با آسیب بینایی به ابزاری برای حمایت، افزایش آگاهی و پرورش جامعه ای فراگیر تبدیل می شود که تنوع را در همۀ اشکال آن به رسمیت می شناسد. علاوه بر مزایای فردی، پرورش تفکر خلاق در افراد با آسیب بینایی اثرات اجتماعی قابل توجهی دارد؛ موانع را از بین می برد و همکاری را گسترش می دهد، زیرا دیدگاه های منحصر به فرد و ایده های نوآورانۀ آنها به تلاش های جمعی کمک می کند. این قشر از طریق تلاش های خلاقانه به دیگران الهام می بخشند و حس امکان و انعطاف پذیری را به افرادی که با چالش های مشابه رو به رو هستند منتقل می کنند. دستاوردهای خلاقانۀ آنها به عنوان یادآوری قدرتمندی است که می توان با وجود محدودیت ها رشد کرد و خلاقیت هیچ مرزی نمی شناسد. همچنین بسیاری از افراد با آسیب بینایی شرایط اجتماعی موجود را نقد می کنند و بر لزوم ایجاد تغییرات بنیادین تأکید دارند. اینکه چگونه می توان شرایط موجود را بهبود بخشید و برای نقایص طرح شده راهکار های مناسب یافت، نیازمند بهره وری از توانایی های مرتبط با تفکر خلاق است. در بخش بعدی، نکات و راهکار هایی عملی برای تقویت تفکر خلاق در افراد با آسیب بینایی را بررسی خواهیم کرد.
راهکار هایی برای پرورش تفکر خلاق در افراد با آسیب بینایی
۱–کاوش حسی
یکی از راه های پرورش تفکر خلاق این است که به کاوش و استفاده از حواس باقی ماندۀ خود به شیوه ای فعال و آگاهانه بپردازید. با تمرکز بر لامسه، بویایی، چشایی و شنوایی، می توانید دیدگاه های جدیدی به دست آورید و ایده های منحصر به فردی تولید کنید.به عنوان مثال اگر علاقه مند نقاشی هستید، می توانید بافت های مختلف را کاوش کنید، با ضربه های قلم مو های مختلف آزمایش کنید و آثار هنری را بر اساس تجربیات حسی که با آن مواجه می شوید خلق کنید؛ به عبارت دیگر نقاشی های قابل لمس بکشید.
۲– تصورات ذهنی
مهارت ایجاد تصاویر ذهنی واضح را تمرین کنید. این تمرین می تواند شامل تصور جزئیات، اَشکال، رنگ ها و بافت های پیچیده بدون تکیه کردن بر محرک های بصری باشد. با تقویت این توانایی، می توانید مفاهیم، سناریو ها و اشیا را تجسم کنید و به شما امکان طرح ایده های خلاقانه را می دهند؛ به عنوان مثال فردی که به داستان سرایی علاقه دارد می تواند شخصیت ها، رویداد ها و اعمال را به صورت ذهنی تجسم کند و سپس دیدگاه خود را در یک روایت مؤثر ارائه دهد.
۳– یادگیری چند وجهی
از حواس چندگانه برای یادگیری و کسب اطلاعات جدید استفاده کنید. ترکیب تجربیات شنوایی، لمسی و حرکتی می تواند به شما کمک کند تا با دیدگاه های مختلف آشنا شوید و تفکر خلاق را پرورش دهید؛ به عنوان مثال در هنگام یادگیری در مورد یک رویداد تاریخی، می توانید به فایل های صوتی گوش دهید، ماکت ها یا مدل ها را لمس کنید و در فعالیت های گروهی شرکت کنید تا به درک جامعی دست یابید و بینش منحصر به فردی داشته باشید.
۴– کار گروهی و مواجهه با دیدگاه های متنوع
همکاری با افراد با زمینه ها و توانایی های مختلف، با جست وجوی فعالانه دیدگاه های متنوع، شما را قادر می سازد تا از انبوهی از ایده ها بهره ببرید و الگو های فکری تان را به چالش بکشید. این رویکرد مشارکتی می تواند یک فرایند خلاقانۀ غنی و پویا را تقویت کند؛ به عنوان مثال یک نوازنده با آسیب بینایی می تواند با دیگر نوازندگان، مهندسان صدا و آهنگ سازان برای ساخت آهنگ های نوآورانه ای که سبک ها و تکنیک های مختلف در آن به کار رفته، همکاری کند.
۵– بازی ها و تمرین های خلاقانه
در کتاب ها و دوره های پرورش تفکر خلاق، بازی ها و تمرین هایی وجود دارد که می تواند به رشد این مهارت کمک کند. با مراجعه به این کتاب ها و دوره ها، از تمرین های گفته شده استفاده کنید و با ساخت تمرین های مشابه و مناسب سازی آنها با شرایط بینایی تان، گونه ای دیگر از این مهارت را تمرین کنید. سخن آخر اینکه رشد تفکر خلاق که برای هر کسی اثربخش و کار آمد است، تأثیر قابل توجهی بر زندگی افراد با آسیب بینایی می گذارد. این مهارت در مواجهه با چالش ها، سازگاری با شرایط موجود و حرکت به سوی جامعه ای فراگیر از اثر گذاری فراوانی برخوردار است.